Chemioterapia - jak działa?

Co to jest chemioterapia i jaką drogą może być podawana?

Chemioterapia jest głównym sposobem leczenia chorób nowotworowych za pomocą leków które nazywane są cytostatykami lub potocznie przez chorych chemią.

Leki te mogą być podawane w różnych postaciach i różnymi drogami. Możesz otrzymywać je:

• doustnie pod postacią tabletek lub kapsułek, które należy połykać tak jak wszystkie inne leki, zgodnie z zaleceniem lekarza,

• podskórnie w formie zastrzyków,

• dożylnie w postaci zastrzyków lub kroplówek

• do jam ciała np. do jamy brzusznej, do jamy opłucnej, do pęcherza moczowego lub do kanału rdzenia kręgowego.

W zależności od rodzaju choroby pacjent  może otrzymywać jeden lek lub kilka leków jednocześnie (jest to chemioterapia złożona). Wszystkie leki cytostatyczne będziesz otrzymywać w ośrodkach specjalizujących się w leczeniu chorób nowotworowych, w których pracuje odpowiednio wyszkolona kadra medyczna, posiadająca dużą wiedzę na temat stosowania tego rodzaju leczenia.Czas w jakim podaje się leki cytostatyczne (chemioterapię) jest uzależniony od rodzaju choroby.Możesz otrzymać kurację w ciągu jednego dnia lub przez kilka kolejnych dni. Kuracja taka jest powtarzana co kilka tygodni.

O czas i rodzaj stosowanego leczenia zapytaj swojego lekarza.

Skutki uboczne chemioterapii i sposoby ich łagodzenia

Leki stosowane w chemioterapii niszczą komórki nowotworowe, które są przyczyną Twojej choroby ale mają także ujemny wpływ na zdrowe komórki Twojego organizmu i dlatego mogą wywoływać wiele działań niepożądanych zwanych ubocznymi skutkami chemioterapii. W tym poradniku przedstawimy większość skutków ubocznych ale należy pamiętać, że ich występowanie jest uzależnione od rodzaju i dawki podawanych leków oraz od indywidualnej reakcji organizmu pacjenta na zastosowane leczenie.

Wypadanie włosów

Niektóre cytostatyki mogą powodować utratę owłosienia. W zależności od rodzaju i dawki leku oraz czasu trwania leczenia wyłysienie może być całkowite lub mieć charakter osłabienia i przerzedzenia włosów. Utrata włosów w największym stopniu dotyczy skóry głowy, natomiast w innych okolicach ciała jest znacznie mniej nasilona lub może w ogóle nie wystąpić. Należy pamiętać, że po zakończonym leczeniu włosy odrastają żesz Sam odpowiednio zadbać o Swoje włosy, stosując następujące wskazówki:

• nie farbuj włosów i nie rób trwałej ondulacji

• susz włosy stosując niską temperaturę

• używaj miękkich szczotek do włosów

• zetnij włosy na krótko, a w okresie intensywnego ich wypadania zgól głowę

Ponieważ wypadanie włosów i Twój wygląd może być trudny dla Ciebie do zaakceptowania możesz osłaniać głowę bawełnianą chusteczką, turbanem lub nosić perukę którą najlepiej kupić przed rozpoczęciem leczenia.

Nudności i wymioty

Stopień nasilenia i czas trwania nudności i wymiotów jest również zależny od rodzaju i czasu leczenia oraz od reakcji Twojego organizmu. Niektórzy pacjenci odczuwają nudności przez kilka godzin, inni przez cały czas trwania chemioterapii, a jeszcze inni nie odczuwają ich wcale. Zawsze informuj swojego lekarza i pielęgniarkę o tych dolegliwościach abyś mógł otrzymać leki łagodzące dolegliwości.

Istnieje również wiele naturalnych sposobów, których zastosowanie pomoże Ci znieść te uciążliwe dolegliwości. Oto kilka z nich:

• jedz pokarmy o temperaturze pokojowej, są one lepiej tolerowane ponieważ zapach gorących potraw może potęgować dyskomfort

• unikaj potraw słodkich, tłustych, mocno osolonych i pikantnych oraz o intensywnym zapachu

• pij płyny przynajmniej godzinę przed lub po posiłku, a nie w trakcie jedzenia

• spożywaj małe porcje posiłków kilka razy dziennie, obfite posiłki obciążają zbytnio żołądek co może potęgować nudności i wymioty

• starannie przeżuwaj pokarmy aby polepszyć trawienie

• jedz i pij powoli

• jeżeli nie masz zmian zapalnych w jamie ustnej możesz wypróbować złagodzić dolegliwości potrawami kwaśnymi, np. cytryną lub zastosować płukanie jamy ustnej wodą z sokiem z cytryny

• po jedzeniu odpoczywaj w pozycji siedzącej lub półsiedzącej przez ok. dwie godziny

• przewietrz dokładnie pokój w którym przebywasz

• gdy czujesz, że nudności się nasilają oddychaj głęboko i powoli

• unikaj drażniących zapachów np. perfum, dymu

• staraj się odwrócić swoją poprzez słuchanie ulubionej muzyki, czytanie interesującej książki, prasy lub rozmowę z drugą osobą

Zaparcia

Zaparcia w czasie chemioterapii występują najczęściej po przyjmowaniu leków tj. Winkrystyna (Vincristin)i Winblastyna (Vinblastin), które spowolniają perystaltykę jelit. Zaparcia możesz zmniejszyć poprzez stosowanie środków farmakologicznych zgodnie z zaleceniem lekarza, a także przez zastosowanie naturalnych sposobów:

• stosuj dietę wysoko błonnikową: pieczywo gruboziarniste, świeże surowe owoce i warzywa, sok lub kompot z suszonych śliwek

• jeśli nie ma przeciwwskazań pij dużo płynów najlepiej ciepłych

• unikaj serów i białego pieczywa

• w miarę swoich możliwości zwiększ ilość ruchu, pogimnastykuj się

• przed zastosowaniem bardziej radykalnych środków np. lewatywy – skonsultuj się z lekarzem

Zmiany wyglądu skóry i paznokci

Podczas chemioterapii Twoja skóra może być sucha, zaczerwieniona, swędząca ze skłonnościami do wyprysków, natomiast paznokcie mogą stać się kruche i łamliwe. Z tymi problemami możesz łatwo sobie poradzić:

• jeśli na skórze pojawiają się zmiany w postaci wyprysków, krostek nie drap ich i nie wyciskaj

• natłuszczaj skórę łagodnymi balsamami lub oliwką

• nie używaj perfum, wody kolońskiej lub płynu po goleniu na bazie alkoholu

• unikaj długich, gorących kąpieli,a w zamian bierz szybki prysznic

• unikaj bezpośredniego kontaktu ze słońcem ponieważ może to wzmagać negatywny wpływ leków cytostatycznych na Twoją skórę

Większość problemów ze skórąnie wymaga natychmiastowej interwencji medycznej i możesz sobie poradzić z nimi sam. Jeżeli w czasie chemioterapii wystąpi silne swędzenie, wysypka na skórze to koniecznie zgłoś ten fakt lekarzowi ponieważ mogą to być objawy reakcji alergicznej na przyjmowane leki.

Zapalenie jamy ustnej

Leki cytostatyczne mogą powodować stany zapalne śluzówki jamy ustnej i gardła. Objawia się to zaczerwienieniem, podrażnieniem a w cięższych przypadkach owrzodzeniem, nadżerkami i krwawieniem ze śluzówki.W czasie chemioterapii zmiany w jamie ustnej bardzo łatwo mogą ulec zainfekowaniu i doprowadzić do poważnych problemów. Dlatego od początku chemioterapii należy podjąć działania które zapobiegną ich powstawaniu. Oto kilka rad jak dbać o jamę ustną w trakcie chemioterapii:

• jeżeli to możliwe przed rozpoczęciem chemioterapii idź do dentysty na przegląd uzębienia i ewentualne leczenie

• myj zęby po każdym posiłku miękką szczoteczką i delikatna pastą

• po każdym użyciu dokładnie wypłucz szczoteczkę i przechowuj ją w suchym miejscu

• płucz jamę ustną preparatami odkażającymi ale nie zawierającymi alkoholu np. Corsodyl, możesz również używać naparu z szałwi

• jeżeli nitkowanie zębów powoduje ból, zaprzestań tej czynności

• spożywaj posiłki chłodne lub o temperaturze pokojowej, aby dodatkowo nie podrażniać śluzówki jamy ustnej gorącymi potrawami,

• łatwiej będzie Ci spożyć posiłek w formie zmiksowanej lub przetartej, wybieraj potrawy miękkie i łagodne: koktajle, lody, twarożek, banany, ziemniaki puree, makarony, sosy, galaretki

• nie spożywaj potraw kwaśnych i drażniących tj. owoce cytrusowe, pomidory potrawy pikantne lub bardzo słone

• unikaj posiłków suchych i twardych np. tosty, suchary, surowe warzywa

• jeżeli uskarżasz się na suchość śluzówki jamy ustnej pij dużo płynów, ssij cukierki bez cukru lub żuj gumę

• smaruj często usta kremem lub pomadką ochronną

• jeżeli ból w jamie ustnej jest bardzo silny poproś o płyny do płukania jamy ustnej zawierające leki przeciwbólowej znieczulające o działaniu miejscowym

Zaburzenie smaku

Niektóre leki stosowane w chemioterapii mogą powodować uczucie metalicznego smaku w ustach, uczucie goryczy, podwyższony próg dla smaku słodkiego lub

wstręt do potraw słodkich. Aby zmniejszyć te przemijające ale nieprzyjemne dolegliwości:

• dbaj o higienę jamy ustnej

• spożywaj aromatyczne potrawy pobudzające wrażenia smakowe

• spróbuj spożywać potrawy przyprawione: bazylią, miętą, cytryną, wanilią ale w ilościach nie drażniących śluzówki jamy ustnej

• w celu zneutralizowania metalicznego lub gorzkiego smaku ssij miętowe cukierki bez cukrowe lub żuj gumę

Krwawienie spowodowane małopłytkowością (trombocytopenia)

Chemioterapia może zmniejszyć wydolność szpiku kostnego do wytwarzania płytek krwi, czyli komórek odpowiadających za prawidłowe krzepnięcie krwi. Dlatego mogą wystąpić u Ciebie krwawienia ze śluzówki nosa i jamy ustnej oraz siniaki powstające samoistnie lub na skutek nawet niewielkiego urazu. Oto kilka sposobów zapobiegania problemom związanym ze zbyt małą liczbą płytek krwi:

• nie przyjmuj leków bez konsultacji z lekarzem, a zwłaszcza aspiryny i leków przeciwbólowych

• nie spożywaj napojów alkoholowych

• spożywaj łagodne, miękkie potrawy

• używaj miękkiej szczoteczki do zębów

• do golenia używaj maszynki elektrycznej

• używaj pilnika do paznokci zamiast nożyczek

• nie noś obcisłych i szorstkich ubrań, zwłaszcza bielizny osobistej

• unikaj energicznego wycierania nosa

• nawilżaj śluzówkę jamy nosowej

• wystrzegaj się dużego wysiłku fizycznego, szczególnie w pozycji pochylonej z głową do dołu

• dbaj o regularne wypróżnienia

• unikaj lewatyw, czopków, silnych środków przeciw zaparciom

Pamiętaj aby natychmiast powiadomić lekarza jeśli zauważysz mocz lub kał zabarwiony krwią oraz silne krwawienie z dróg rodnych, nosa lub dziąseł.

Zwiększona podatność na infekcje

Ujemny wpływ cytostatyków na szpik kostny powoduje, że może on produkować zmniejszoną ilość krwinek białych odpowiedzialnych za odporność Twojego organizmu.

Dlatego możesz być bardziej podatny na różnego rodzaju infekcje, które mogą dotyczyć jamy ustnej, układu oddechowego, moczowego, układu rozrodczego i skóry.

Aby uniknąć infekcji:

• nie poddawaj się żadnym szczepieniom uodparniającym bez konsultacji z lekarzem

• unikaj dużych skupisk ludzi np. hipermarkety, autobusy, kościoły

• unikaj kontaktu z osobami z objawami przeziębienia, grypy i chorób zakaźnych

• stosuj jednorazowe maseczki ochronne w kontaktach z innymi osobami

• unikaj kontaktu ze zwierzętami i świeżymi kwiatami

• ogranicz prace w ogrodzie, jeżeli musisz je wykonać zabezpiecz dłonie rękawicami ochronnymi

• dbaj o czystość otoczenia i odpowiedni mikroklimat

• często zmieniaj bieliznę osobista i pościelową

• myj często ręce , a w szczególności przed jedzeniem, przed i po korzystaniu z toalety

• przy higienie osobistej zwracaj szczególną uwagę na okolicę oczu, nosa, jamy ustnej, narządów płciowych i odbytu

• dokładnie ale delikatnie myj okolicę odbytu po każdym wypróżnieniu

• poinformuj lekarza jeżeli pojawią się hemoroidy lub będziesz odczuwał dyskomfort w okolicy odbytu

• dbaj o higienę układu oddechowego poprzez ćwiczenia oddechowe, głębokie wdechy, oddychanie powietrzem o odpowiedniej wilgotności

• dbaj o higienę układu moczowego poprzez picie dużej ilości płynów i odpowiednio częste oddawanie moczu

• unikaj zranień

• nie wyciskaj i nie drap wyprysków skórnych

• myj się pod prysznicem w ciepłej ale nie gorącej wodzie, nie kąp się w wannie

Pamiętaj aby niezwłocznie poinformować lekarza jeśli zauważysz u Siebie:

• podwyższoną ciepłotę ciała

• nadmierne pocenie się

• uczucie pieczenia przy oddawaniu moczu

• silny kaszel i ból gardła

• swędzenie, ból w okolicy ran czy krost

• zmienioną wydzielinę z pochwy

Opracowanie Mgr Małgorzata Hemperek - Specjalista w dziedzinie pielęgniarstwa onkologicznego

Przy współpracy z: Mgr Agnieszka Rak - Specjalista w dziedzinie pielęgniarstwa onkologicznego