Wstępną fazą mielofibrozy jest tzw. faza prefibrotyczna, czyli przedwłóknieniowa. Charakteryzuje się w morfologii krwi: prawidłową lub podwyższoną liczbą krwinek białych, brakiem lub niewielką niedokrwistością, typowo nadpłytkowością. W rozmazie krwi nie stwierdza się odczynu leukoerytroblastycznego. Śledziona ma prawidłowe rozmiary lub jest nieznacznie powiększona. Wraz z postępem włóknienia szpiku oraz osteosklerozy, dochodzi do rozwoju objawowej mielofibrozy. Pojawią się objawy ogólne, pancytopenia, pozaszpikowe ogniska krwiotworzenia, w tym w śledzionie i wątrobie. Narządy te ulegają znacznemu powiększeniu. W rozmazie krwi pojawia się odczyn leukoerytroblastyczny, krwinki czerwone w kształcie "kropli łez". Przy dalszym postępie choroby wzrasta stopień nasilenia objawów ogólnych, niedokrwistości, małopłytkowości, powiększenia śledziony oraz wątroby. Wzrasta również odsetek blastów w szpiku i krwi do 10-19% w fazie przyspieszenia (akceleracji) oraz powyżej 20% w fazie kryzy blastycznej. Kryza blastyczna stanowi schyłkową fazę mielofibrozy z nasiloną niewydolnością szpiku kostnego i jest podtypem ostrej białaczki szpikowej.
Czynniki rokownicze (systemy prognostyczne)
Bardzo istotne dla określenia rokowania i wyboru leczenia chorych na mielofibrozę jest ocena stopnia ryzyka w momencie rozpoznania i w dalszym przebiegu choroby.
Przy rozpoznaniu wykorzystuje się międzynarodowy system prognostyczny IPSS (International Prognostic Scoring System). Uwzględnia on 5 czynników ryzyka: wiek chorego >65 roku życia, obecność objawów ogólnych, wartość hemoglobiny poniżej 10 g/dl, liczbę krwinek białych powyżej 25 G/l, odsetek blastów w rozmazie krwi obwodowej powyżej lub równy 1%. W przebiegu mielofibrozy szacowany jest system prognostyczny Dynamic IPSS uwzględniający się te same parametry, co system IPSS, tylko na dalszych etapach choroby. Kolejnym systemem jest DIPSS plus, biorący pod uwagę dodatkowo zależność od przetoczeń koncentratów krwinek czerwonych, obniżoną liczbę płytek poniżej 100 G/l oraz niekorzystne zmiany w badaniu cytogenetycznym szpiku. W zależności od ilości czynników ryzyka chorzy kwalifikowani są do 4 grup ryzyka: niskiego, pośredniego-1, pośredniego-2 oraz wysokiego. Chorzy z poszczególnych grup ryzyka różnią się między sobą czasem przeżycia.
Najnowsza modyfikacja oceny ryzyka, jeszcze w fazie badań, uwzględnia zintegrowaną ocenę czynników klinicznych z czynnikami molekularnymi. Istotne znaczenie rokownicze mają zaburzenia genetyczne dotyczące mechanizmów epigenetycznych. Wyodrębniono grupę chorych z wysokim ryzykiem molekularnym (HMR), u których stwierdza się obecność przynajmniej jednej z mutacji: ASXL1, EZH2, SRSF2, IDH1/2. Grupa wysokiego ryzyka molekularnego wiąże się z krótszym przeżyciem i wyższym ryzykiem rozwoju ostrej białaczki szpikowej. Chorzy HMR występują wśród wszystkich grup ryzyka IPSS, najwięcej w grupie ryzyka wysokiego. Opracowano także model prognostyczny oparty na obecności mutacji CALR (korzystne rokowanie) i ASXL1 (niekorzystne rokowanie), szczególnie przydatny dla identyfikacji źle rokujących pacjentów z grup ryzyka: niskiej i pośredniej-1 wg IPSS. Obecność mutacji ASXL1 przy nieobecności mutacji CALR jest najistotniejszym niekorzystnym czynnikiem ryzyka dla przeżycia. Najlepiej rokują chorzy z obecnością mutacji CALR przy nieobecności mutacji ASXL1.
W przyszłości spodziewana jest modyfikacja systemów prognostycznych o wyniki badań molekularnych genów zaangażowanych w mechanizmy epigenetyczne.