Definicja
Przewlekła białaczka szpikowa to choroba nowotworowa szpiku, w której dochodzi do nadmiernego rozrostu granulocytów - jednego z podtypu krwinek białych. Choroba jest spowodowana pojawieniem się zmiany genetycznej - fragment choromosomu 9 i fragment chromosomu 22 odłamują się i zamieniają miejscami. W wyniku tej translokacji powstaje gen fuzyjny BCR::ABL1 oraz skrócony chromosom 22, zwany chromosomem Philadelphia (Ph). Schorzenie zazwyczaj rozwija się powoli, a większość chorych rozpoznawana jest w fazie przewlekłej.
Patofizjologia – czyli co się dzieje w tej chorobie
Wszystkie komórki krwi (białe krwinki, czerwone krwinki i płytki krwi) powstają w szpiku kostnym, czyli tkance, która znajduje się wewnątrz kości. Krwinki powstają z obecnych w szpiku kostnym bardzo pierwotnych komórek macierzystych. Do przewlekłej białaczki szpikowej dochodzi, kiedy w komórce macierzystej pojawi się charakterystyczna zmiana genetyczna określana jako chromosom Philadelphia lub gen fuzyjny BCR/ABL.
Cały materiał genetyczny człowieka, znajdujący się w prawie każdej komórce, umieszczony jest w specjalnych strukturach zwanych chromosomami. Człowiek posiada 23 pary chromosomów – czyli łącznie 46. Chromosom Philadelphia to chromosom nieprawidłowy, powstający na skutek błędu w trakcie podziału komórki, z połączenia fragmentów chromosomu 9. i chromosomu 22. Połączenie fragmentów chromosomów prowadzi do połączenia znajdujących się na nich genów BCR i ABL. W efekcie powstaje nowy nieprawidłowy gen BCR/ABL, który odpowiada za rozwój choroby. Gen ten koduje nieprawidłowe białko, które powoduje nadmierne namnażanie się granulocytów (jednego z podtypu krwinek białych) w szpiku kostnym, które następnie wydostają się do krwi obwodowej. Z tego powodu pierwszym objawem choroby jest zwiększona ilość białych krwinek w standardowym badaniu morfologii krwi.
W początkowym okresie pierwszych kilku lat choroba przebiega powoli (stąd określenie przewlekła białaczka), stopniowo narasta ilość białych krwinek, które są całkowicie prawidłowe. Jeśli jednak w tej fazie nie zastosowałoby się skutecznego leczenia (które jest dostępne od kilkunastu lat, patrz rozdział: Leczenie przewlekłej białaczki szpikowej), choroba spowodowałaby groźne powikłania, które niestety prowadzą do śmierci chorego. Do powikłań tych należą głównie: leukostaza i przełom blastyczny.
Leukostaza to stan, w którym ilość białych krwinek jest bardzo wysoka - przy normie dla białych krwinek 10 tysięcy/mm3 wynosi ona nawet 400 tysięcy/mm3. Powoduje to utrudnienia w krążeniu krwi (krew niejako staje się zbyt „gęsta”) i stanowi stan bezpośredniego zagrożenia życia. Zdarza się, że stan ten jest pierwszym objawem choroby, ale w takich przypadkach przy odpowiednio zastosowanym leczeniu daje się go stosunkowo szybko opanować.
Przełom blastyczny to naturalna konsekwencja nieleczonej lub leczonej nieskutecznie choroby. Z biegiem czasu krwinki białe, które są nadmiernie wytwarzane, zaczynają przejawiać także coraz więcej nieprawidłowych cech - dochodzi do zaburzeń dojrzewania krwinek i coraz większy odsetek stanowią formy bardzo niedojrzałe, nazywane blastami. W przypadku, kiedy obserwuje się narastanie ilości blastów, mówimy o fazie przyspieszenia choroby (inaczej faza akceleracji), natomiast jeśli procent blastów przekroczy określony pułap (najczęściej określany na poziomie 30%), mamy do czynienia z fazą (lub kryzą) blastyczną. Choroba w fazie blastycznej przebiega bardzo szybko i agresywnie, tak jak ostra białaczka, wymaga znacznie agresywniejszego leczenie, które niestety często kończy się niepowodzeniem.
Niestety, nie wiemy w większości przypadków, co powoduje powstanie zmiany genetycznej będącej przyczyną choroby. Uważa się, że do uszkodzenia materiału genetycznego najczęściej dochodzi przypadkowo przy kolejnych podziałach komórek. Przewlekła białaczka szpikowa nie jest dziedziczona od rodziców, ani nie jest przekazywana dzieciom. Nie można na nią zachorować przez spożywanie lub nie określonych pokarmów, lub prowadzenie takiego czy innego trybu życia. Jedynym udowodnionym czynnikiem mogącym mieć wpływ na zachorowanie jest promieniowanie jonizujące, co udowodnił znaczący wzrost zachorowań w Japonii po wybuchu bomby atomowej.
Epidemiologia, czyli kto choruje na przewlekła białaczkę szpikową
Jest to choroba stosunkowo rzadka, stwierdza się ok. 1-2 nowych przypadków rocznie na 100 tys. osób. Najczęściej chorują ludzie w wieku dojrzałym (50.-60. rok życia), ale zdarza się, choć rzadko, również u młodzieży i dzieci.
W tekście tym zdecydowano o podawaniu międzynarodowych nazw leków, tzn. nazw, jakich używa się np. w pracach naukowych. Pacjenci mają do czynienia najczęściej z nazwami handlowymi leków. Przez wiele lat imatynib był znany pod nazwą handlową Glivec, obecnie na polskim rynku dostępne są również preparaty tego leku o innych nazwach, gdyż produkowane są przez inne firmy. Dazatynib i Nilotynib mają obecnie jedną nazwę handlową - są to odpowiednio Sprycel i Tasigna.