Choroba nowotworowa wywraca życie do góry nogami. W trakcie leczenia i po jego zakończeniu pacjentem onkologicznym opiekuje się zespół specjalistów z różnych dziecin medycyny. Jedną z nich jest rehabilitacja onkologiczna.
Celem rehabilitacji onkologicznej jest przywrócenie pacjentów do sprawności zarówno w czynnościach codziennych, życiu społecznym i zawodowym oraz profilaktyka niepełnosprawności wynikającej z następstw choroby i jej leczenia.
Rehabilitacja onkologiczna rozpoczęła się od usprawniania kobiet z nowotworem piersi. W pierwszym okresie zajmowała się zaawansowanymi powikłaniami pod postacią obrzęków chłonnych, zespołów bólowych i ograniczeń funkcji pacjentek. Z czasem pojawiły się nowe grupy pacjentów, które w następstwie rehabilitacji otrzymywały pomoc: chorzy z rakami głowy i szyi, miednicy małej (nowotwory ginekologiczne i urologiczne), płuc, czerniakami, z nowotworami tkanek miękkich, kości i inni.
Problemy pacjentów onkologicznych są różnorodne i często złożone, może to być:
- zmiana w różnych obszarach ciała (np. piersi – amputacja, zabieg oszczędzający, amputacja z rekonstrukcją; usunięcie prostaty, narządu rodnego kobiety, stomie),
- zaburzenia funkcji układów (np. nerwowego, limfatycznego, ruchu, pokarmowego i innych) prowadzące do między innymi niedowładów, obrzęków chłonnych,
- zespoły bólowe,
- obniżenie wydolności fizycznej,
- problemy z akceptacją sytuacji związanych z chorobą.
Prowadzą one do ograniczenia funkcjonowania pacjentów w różnych obszarach życia, od samodzielnego wykonywania czynności dnia codziennego, przez zaburzenia w funkcjonowaniu w rodzinie, społeczeństwie i w strefie zawodowej. Część pacjentów będzie korzystała z rehabilitacji przez całe życie.
Pierwszym elementem rehabilitacji jest rehabilitacja medyczna oparta o działania fizjoterapeutyczne, psychologiczne, wsparcie sprzętowe, a następnie rozwijana w działania społeczne i zawodowe.
Pacjenci znajdują się na różnych etapach swojego życia osobistego i zawodowego, różnią się od siebie, jedni są bardzo aktywni fizycznie inni mniej, są w różnym wieku. Ważne jest aby, dostosować program rehabilitacji indywidualnie do ich potrzeb i możliwości. Dlatego rehabilitacja onkologiczna wymaga wiedzy i przede wszystkim doświadczenia w pracy z pacjentem onkologicznym. Potrzebna jest wiedza zarówno z zakresu rehabilitacji i fizjoterapii (razem z najnowszymi osiągnięciami pracy z tkankami miękkimi – powięziami, bliznami), jak również wiedza onkologiczna, która pomaga zrozumieć, co dzieje się z pacjentem. Postęp w tych dziedzinach jest bardzo duży i bez ścisłej współpracy z onkologami trudno o najlepsze efekty. Niestety, osób zajmujących się rehabilitacją onkologiczną jest niewiele.
Obecnie rehabilitacja medyczna pacjentów onkologicznych jest częścią rehabilitacji finansowanej przez NFZ w ramach rehabilitacji ogólnoustrojowej. Od października ma się to częściowo zmienić. Pacjenci z nowotworem piersi i obrzękiem chłonnym będą mogli uczestniczyć w rehabilitacji onkologicznej. Ośrodków specjalizujących się w rehabilitacji onkologicznej jest bardzo mało, najczęściej mieszczą się one w centrach onkologii i dostęp do nich jest utrudniony. Szczególnie dla pacjentów mieszkających poza miejscem, w którym znajdują się takie ośrodki. Pacjentki z nowotworem złośliwym piersi, w wieku produkcyjnym, ubezpieczone w ZUS-ie mogą korzystać z rehabilitacji w ramach programu Prewencji rentowej ZUS, są to 24-dniowe turnusy wyjazdowe. To bardzo dobra forma usprawniania dla osób, które mogą z niej skorzystać.
Rehabilitację prowadzą organizacje pozarządowe, Kluby Amazonek, ale również Towarzystwo Pacjentów Laryngektomowanych, zrzeszenia kobiet z nowotworami narządu rodnego (np. Stowarzyszenie Eurydyki), Stowarzyszenie Gladiator i inne. PFRON dofinansowuje turnusy rehabilitacji.
Pomimo różnych możliwości trzeba obiektywnie stwierdzić, że wielu pacjentów onkologicznych ma duże trudności w dostępie do rehabilitacji. Pojawiają się też nowe formy rehabilitacji pacjentów onkologicznych.
Program rehabilitacji ułatwiający powrót do pracy
W województwie podlaskim Białostockie Centrum Onkologii jest liderem unikalnego w skali kraju projektu unijnego „Program rehabilitacji osób z chorobą onkologiczną ułatwiający powrót do pracy” w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podlaskiego na lata 2014–2020 r. Hasło projektu to: Idź na przód. Ciesz się życiem. (Strona internetowa www.idznaprzod.com)
Projekt prowadzony jest w partnerstwie ze Szpitalem Ogólnym w Wysokiem Mazowieckiem i Uniwersytetem Medycznym w Białymstoku, realizowany jest w okresie od 01.12.2017 r. do 31.12.2021 r.
Projekt jest realizowany w trzech etapach: etap I obejmował stworzenie Onkologicznego Centrum rehabilitacji, którego zadaniem jest realizacja działań administracyjnych oraz koordynacja działań projektu. Etap II to działania szkoleniowe. Skierowane do psychologów oraz fizjoterapeutów i lekarzy rehabilitacji prowadzących rehabilitację onkologicznych oraz szkolenia z zakresu rehabilitacji społecznej dla członków organizacji pozarządowych.
Etap III obejmuje rehabilitację ułatwiającą powrót do pracy. Program skierowany jest do mieszkańców województwa podlaskiego w wieku od 20 do 64 lat, u których rozpoznano i leczono chorobę nowotworową w latach 2016–2010 r.
W ramach działań zostały utworzone cztery Punkty Konsultacji Rehabilitacji (w Białymstoku, Łomży, Augustowie i Wysokiem Mazowieckiem), gdzie pacjenci mogą uzyskać informacje o projekcie i przejść badanie lekarskie w celu kwalifikacji do projektu. Pacjenci mogą skorzystać z jednej z form oddziaływań: rehabilitacji ambulatoryjnej lub stacjonarnej lub z turnusu Terapii Simontonowskiej (terapii poznawczo-behawioralnej). Mogą również skorzystać z rehabilitacji społecznej, jako jednego oddziaływania lub po przebytym turnusie.
Głównym celem projektu jest praca z osobami po chorobie onkologicznej w celu umożliwienia im powrotu do pracy, z uwagi na niski odsetek pacjentów, którzy po chorobie wracają do aktywności zawodowej oraz zwiększającą się systematycznie zachorowalność na nowotwory. Efektem podejmowanych działań będzie powrót do aktywności zawodowej i społecznej pacjentów po chorobie onkologicznej. Podejmowane są działania informacyjno-edukacyjne i medyczne ukierunkowane na ułatwienie powrotu do pracy, między innymi: ergonomia pracy, zalecane formy aktywności fizycznej, edukacja socjalna z zakresu potrzebnych przepisów, fizjoterapia, zajęcia z dietetykiem i onkologiem, asertywność, wsparcie emocjonalne, motywacja, a także edukacja w zakresie profilaktyki III-rzędowej i Europejskiego Kodeksu Walki z Rakiem.
Rehabilitacja onkologiczna nie tylko poprawia sprawność i jakość życia pacjentów, umożliwia powrót do życia osobistego, w rodzinie, społecznego i również do pracy. Obserwujemy, że coraz częściej pacjenci pracują w czasie leczenia onkologicznego lub bardzo szybko wracają do pracy. Są to aspekty ekonomiczne – makroekonomiczne, które warto brać pod uwagę myśląc o rehabilitacji onkologicznej.
