1. Czy ja mam raka?
Nie, chłoniaki to nie raki, chociaż są często z nimi mylone. Chłoniaki i raki są nowotworami złośliwymi, jednak wywodzą się z innych komórek (chłoniaki z limfocytów, a raki z nabłonka), dlatego mają inny przebieg. Chłoniaki generalnie są bardziej wrażliwe na chemioterapię od raków i dlatego chemioterapia jest podstawą leczenia chłoniaków (w rakach niemal zawsze dąży się do zabiegu operacyjnego). Ponadto w przypadku niektórych chłoniaków, jak np. DLBCL udaje się wyleczyć chorych nawet z bardzo zaawansowanej choroby, podczas gdy w zdecydowanej większości przypadków rak z przerzutami do innych narządów uważany jest za chorobę nieuleczalną. Co prawda chłoniak grudkowy w stadium najbardziej zaawansowanym jest również uznawany za chorobę nieuleczalną, jednak jej przebieg jest znacznie dłuższy i łagodniejszy od większości raków.
2. Czemu zachorowałam na chłoniaka?
W przypadku większości chorych nie znamy odpowiedzi na to pytanie. Wydaje się, że do choroby dochodzi w wyniku przypadkowego błędu w trakcie dojrzewania limfocytów, co skutkuje przemianą limfocytu w komórkę nowotworową i prowadzi do rozwoju choroby. U niektórych chorych stwierdzono czynniki, które sprzyjają rozwojowi chłoniaka. Są to upośledzenie odporności (np. infekcja HIV), niektóre infekcje wirusowe, kontakt z substancjami toksycznymi (np. benzen), niektóre przewlekłe infekcje bakteryjne i choroby autoimmunologiczne, leczenie chemioterapią i radioterapią w przeszłości.
3. Jak rozpoznać chłoniaka?
Chłoniak jest zawsze rozpoznawany na podstawie badania histopatologicznego pobranej tkanki (np. powiększonego węzła chłonnego). Podejrzenie chłoniaka najczęściej wysuwa się, gdy chory lub lekarz wyczuwa powiększone węzły chłonne. Należy podkreślić, że, szczególnie w przypadku młodych chorych, w większości przypadków węzły chłonne powiększone są z powodu niegroźnych infekcji. Najbardziej niepokojące są znacznie powiększone węzły chłonne, powyżej 2-3 cm, szczególnie jeśli towarzyszą im objawy ogólne (gorączka powyżej 38 st. C, poty nocne i/lub spadek masy ciała). Warto takie objawy zgłaszać wcześnie lekarzowi, bo im szybciej nowotwór będzie rozpoznany tym większa szansa na jego wyleczenie. Jeśli lekarz będzie podejrzewał chłoniaka, skieruje chorego do chirurga celem pobrania węzła chłonnego. Należy pamiętać, że część chłoniaków rozwija się poza węzłami chłonnymi (np. w płucach, żołądku) – wtedy pobiera się do badania próbkę z miejsca podejrzanego o proces nowotworowy.
4. Jak objawia się chłoniak?
Objawy chłoniaka bardzo zależą od miejsca, gdzie się rozwija. W większości przypadków są to węzły chłonne – wyczuwa się wówczas powiększone twory pod skórą przypominające grudki, węzły takie nie są zazwyczaj bolesne, a skóra nad nimi nie jest zaczerwieniona. W przypadku rozwoju chłoniaka w innym narządzie objawy mogą być bardzo różnorodne – np. bóle brzucha, krwawienie z przewodu pokarmowego w przypadku lokalizacji w żołądku; duszność w przypadku lokalizacji w klatce piersiowej itp.
Charakterystyczne dla chłoniaków jest dodatkowo występowanie objawów ogólnych, przy czym w chłoniaku grudkowym występują one dość rzadko. Do objawów ogólnych zalicza się:
- nocne poty,
- gorączki powyżej 38 st. C utrzymujące się ponad 2 tygodnie nie związane z toczącą się infekcją,
- spadek masy ciała powyżej 10% w ciągu ostatnich 6 miesięcy.
5. Jakie badania należy wykonać przy rozpoznaniu chłoniaka?
W pierwszej kolejności pobiera się do badania podejrzaną zmianę, np. powiększony węzeł chłonny. Jeśli badanie histopatologiczne potwierdzi rozpoznanie chłoniaka, należy określić stopień zaawansowania choroby. W tym celu wykonuje się badanie PET i trepanobiopsję oraz ewentualnie inne badania, jeśli są do nich wskazania (np. gastroskopię przy lokalizacji zmiany w żołądku). Następnie wykonuje się badania przed kwalifikacją chorego do chemioterapii w celu oceny wydolności poszczególnych narządów (w tym echo serca i badania laboratoryjne).
6. Co to jest badania PET/CT?
Badanie to jest nowoczesną odmianą tomografii komputerowej. W pierwszym etapie chory ma wykonywaną typową tomografię komputerową. W dalszej kolejności chory otrzymuje dożylnie specjalną substancję (znacznik) i badanie powtarza się po kilkudziesięciu minutach. Podawany znacznik gromadzi się w miejscach, które mają tak zwaną dużą aktywność metaboliczną (np. w tkance nowotworowej). Przewaga PET nad typową tomografią komputerową polega na tym, że wskazuje, czy nieprawidłowe zmiany (np. powiększone węzły chłonne) są zajęte przez proces nowotworowy, czyli czy gromadzi się w nich znacznik, czy też są to zmiany nieaktywne (np. pozostałość po przebytym kiedyś procesie zapalnym). Ponadto jedno badanie obejmuje całe ciało. W ostatnich latach w Polsce zakupiono wiele urządzeń do wykonywania tego badania i jego dostępność znacząco się poprawiła.
7. Jak bardzo zaawansowana jest moja choroba?
W chłoniaku grudkowym wyróżnia się 4 stopnie zaawansowania choroby. W pewnym uproszczeniu można to przedstawić następująco:
- I stopień – zajęta pojedyncza grupa węzłów chłonnych (do których zalicza się także śledzionę i migdałki),
- II stopień – zajęte dwie lub więcej grup węzłów chłonnych po tej samej stronie przepony (czyli np. zajęte węzły chłonne szyjne i pachowe),
- III stopień – zajęte węzły chłonne po obu stronach przepony (czyli np. zajęte węzły chłonne szyjne i pachwinowe),
- IV stopień (najbardziej zaawansowany) – zajęte węzły chłonne oraz narząd pozawęzłowy – najczęściej szpik kostny.
8. Czy będę mieć operację?
Podstawą leczenia chłoniaków jest chemioterapia, czasem uzupełniana radioterapią, natomiast chorzy nie są kwalifikowania do operacyjnego leczenia choroby. Zabieg operacyjny wykonuje się jedynie w celu pobrania do badania podejrzanej zmiany lub jej fragmentu. Jeśli do badania pobierany jest węzeł chłonny, zabieg jest krótkotrwały (do kilkunastu minut). Jeśli zmiana położona jest np. w jamie brzusznej, chory musi się liczyć z bardziej inwazyjnym zabiegiem.
9. Jak się leczy chłoniaka grudkowego?
Leczenie chłoniaka grudkowego jest bardzo różnorodne i zależy od wielu czynników. W przypadku choroby niezaawansowanej (I, II stadium) podstawą leczenia jest miejscowa radioterapia, którą można uzupełnić chemioterapią. W przypadku stadium zaawansowanego podstawę leczenia stanowi chemioterapia – najczęściej polecanym pierwszym schematem leczenia jest kurs R-CHOP, jednak istniej wiele innych leków, które możemy zastosować w tym wskazaniu.
10. Czy będę miał przeszczep szpiku?
W chłoniaku grudkowym typowo wykonuje się autotransplantację szpiku, czyli przeszczepienie własnego szpiku chorego. Procedurę tę przeprowadza się w wybranych sytuacjach klinicznych – u chorych w dobrym stanie biologicznym, w nawrocie choroby, po uzyskaniu odpowiedzi na kolejny cykl chemioterapii – jest to tak zwane leczenie drugiej linii. Alotransplantacja szpiku, czyli przeszczepienie szpiku od innego dawcy stanowi jedyną możliwość wyleczenia choroby w stadium zaawansowanym, jednak ze względu na bardzo duże ryzyko, jest wykonywana tylko u chorych w bardzo dobrym stanie ogólnym, jeśli nastąpi nawrót po autotransplantacji szpiku.
11. Czy chłoniaka grudkowego da się wyleczyć?
Chłoniak grudkowy jest potencjalnie wyleczalny tylko w stadium niezaawansowanym (stadium I, II) - szanse całkowitego wyleczenia wynoszą ok. 50%. W przypadku choroby zaawansowanej (stadium III, IV) chłoniak na dzień dzisiejszy traktowany jest jak choroba nieuleczalna. Jednak jego dość łagodny i długotrwały przebieg powoduje, że większość pacjentów może z nim funkcjonować jak z inną typową chorobą przewlekłą (np. z cukrzycą).
12. Czy mogę jakoś wpłynąć na wynik leczenia?
Największy wpływ na rezultat leczenia ma stopień zaawansowania choroby i wrażliwość nowotworu na chemioterapię. Właściwa dieta czy tak zwany zdrowy tryb życia nie mają bezpośredniego wpływu na rozwój chłoniaka, jednak stosowanie się do ogólnie znanych wytycznych pomoże utrzymać ciało w dobrej formie, co pozwoli lepiej znieść chemioterapię i ograniczy jej powikłania. Należy przy tym pamiętać, że w ok. 7-10 dobie po chemioterapii – szczególnie po zastosowaniu intensywniejszych kursów jak R-CHOP – należy się spodziewać spadków wyników morfologii krwi, szczególnie białych krwinek. Należy w tym czasie unikać wszelkich źródeł infekcji. Zaleca się wówczas unikanie spożywania surowych potraw oraz pokarmów z żywymi kulturami bakterii, a także unikanie dużych skupisk ludzkich.
13. Jak wygląda życie z chłoniakiem grudkowym?
Po ustaleniu rozpoznania i zaawansowania choroby chory jest poddawany obserwacji lub otrzymuje chemioterapię. Wlewy chemioterapii trwają zazwyczaj 1-2 dni i czas pomiędzy nimi, jeśli nie występują ciężkie powikłania, spędza się w domu. Chorzy często odczuwają dyskomfort po zastosowanym leczeniu, dlatego należy prowadzić przez ten czas oszczędzający tryb życia. Po uzyskaniu remisji chory może prowadzić tryb życia jak przed chorobą. Powinien jedynie co kilka miesięcy zgłaszać się do hematologa celem badań kontrolnych. W przypadku wystąpienia nawrotu choroby pacjent będzie kwalifikowany do kolejnej chemioterapii.