Rola higieny jamy ustnej podczas leczenia onkologicznego

Jama ustna jako organ bardzo wrażliwy na chemioterapeutyki i napromieniowanie jest częścią organizmu szczególnie narażoną na skutki uboczne terapii przeciwnowotworowej. Powikłania występujące na skutek leczenia, zabiegów lub przebiegu choroby mogą doprowadzić do pojawienia się infekcji i bólu, powodować trudności podczas jedzenia i mówienia, a nawet przyczynić się do konieczności wprowadzenia zmian w planie terapeutycznym.

Profilaktyka stomatologiczna

Przed rozpoczęciem terapii onkologicznej warto odbyć wizytę kontrolną u stomatologa, podczas której zostanie zbadany stan uzębienia i jamy ustnej. Identyfikacja takich problemów jak ubytki, choroby dziąseł, złamane zęby oraz podjęcie wymaganego leczenia przyczynią się do wyeliminowania potencjalnych źródeł infekcji. Przede wszystkim należy zadbać o:

• Badanie rentgenowskie,
• Wyleczenie zmian próchnicowych,
• Korektę lub wymianę wypełnień,
• Usunięcie kamienia,
• Wyleczenie stanu zapalnego dziąseł,
• Wdrożenie fluoryzacji,
• Zdjęcie aparatu ortodontycznego,
• Korektę lub wymianę uzupełnień protetycznych,
• Ekstrakcję zębów, niemożliwych do wyleczenia w krótkim czasie.

Wizyta kontrolna powinna odbyć się co najmniej 4 tygodnie przed rozpoczęciem leczenia onkologicznego (jeśli nie ma konieczności natychmiastowego wdrożenia terapii). Ważne jest również poinformowanie dentysty o przyjmowanych lekach i metodach terapii, aby wyeliminować działania niepożądane związane z leczeniem stomatologicznym.

Pielęgnacja jamy ustnej

Właściwie zastosowana pielęgnacja jamy ustnej, zębów i dziąseł podczas leczenia onkologicznego zmniejszy ryzyko wystąpienia powikłań. W tym celu należy:

• Myć zęby 2-3 razy dziennie przez co najmniej 2 minuty,
• Używać szczoteczki z miękkim włosiem,
• Stosować pasty o łagodnym smaku, bez substancji powodujących alergię, np. mentol, z dużą zawartością fluoru. Unikać past wysuszających błonę śluzową,
• Używać nici dentystycznej lub irygatorów raz dziennie,
• Płukać zęby płynem antybakteryjnym bez zawartości alkoholu lub roztworem z soli fizjologicznej 5-8 razy dziennie,
• Przeprowadzić fluoryzację kontaktową raz w tygodniu lub użyć pasty z większą zawartością fluoru.

Uzupełnia protetyczne należy szczotkować codziennie wodą z mydłem lub preparatami poleconymi przez dentystę i utrzymywać je w wilgoci, jeśli nie są używane. W przypadku odczuwania pieczenia można stosować płukanki na bazie ziół, np. szałwii, kory dębu czy siemienia lnianego. Dla zwiększenia komfortu i nawilżenia w obrębie jamy ustnej warto również zadbać o czerwień wargową, stosując odżywcze pomadki ochronne (bez zawartości wazeliny, która ma właściwości odwadniające).

Szczoteczka soniczna X Lite

Dużą rolę w pielęgnacji jamy ustnej odgrywa właściwie dobrana szczoteczka do zębów. Nie tylko z miękkim włosiem, które nie zniszczy szkliwa, ale także w odpowiednim kształcie i rozmiarze, aby podczas szczotkowania nie uszkodziła wrażliwych dziąseł. Dlatego też u wielu osób z chorobą nowotworową doskonale sprawdzi się szczoteczka soniczna, której mechanizm działania opiera się na delikatnych wibracjach, pozwalających na niezwykle dokładne usunięcie płytki nazębnej i resztek pokarmu. Dodatkowo szczoteczki sonicznej nie trzeba mocno przyciskać do zębów, dzięki czemu nie niszczy się szkliwo, a dziąsła nie ulegają zranieniu.

Szeroki wybór pozwala na znalezienie szczoteczki z dodatkowymi funkcjami dostosowanymi do indywidualnych potrzeb. Jedną z nich, przetestowaną przez naszą redakcję, jest szczoteczka X Lite firmy Oclean. Model ten umożliwia wybór jednego z 5 programów: czyszczenie codzienne, głębokie czyszczenie, wybielanie, masaż kojący oraz pielęgnacja dziąseł. Automatycznie włączający się timer pilnuje odpowiedniej długości mycia zębów.

Włosie ułożone w kształt litery W, mała nasada i lekko spłaszczone boki rączki pozwalają na wygodne użytkowanie. Dodatkowo, szczoteczka jest wodoodporna, więc zarówno przypadkowe wypuszczenie z ręki, jak i korzystanie z niej pod prysznicem nie zaszkodzą jej mechanizmowi. Zgodnie z deklaracją producenta jedno ładowanie wystarczyło na ponad miesiąc użytkowania.

Jednak tym, co najbardziej odróżnia X Lite od innych szczoteczek jest funkcja mapowania 3D polegająca na monitorowaniu wszystkich obszarów w jamie ustnej podczas szczotkowania. Po zakończeniu mycia na dużym ekranie szczoteczki pojawia się obraz zębów z zaznaczonymi na pomarańczowo miejscami, które nie zostały wystarczająco dokładnie umyte. Podczas mapowania uwzględnione są zęby na całej ich wysokości, w końcowej analizie jako niewystarczająco czyste mogą pokazać się np. tylko okolice dziąseł. Niedokładnie umyte zęby? Nic straconego. Pod mapą jamy ustnej pojawia się przycisk, po naciśnięciu którego aktywuje się dodatkowe szczotkowanie.

Ograniczenie w dostępie do szczoteczek sonicznych często wynika z ich ceny. W przypadku X Lite wynosi ona ok. 200 zł, co biorąc pod uwagę zaawansowane funkcje, stawia szczoteczkę na średniej półce cenowej. Jeśli ktoś może pozwolić sobie na taki wydatek, to zdecydowanie warto.

Dieta wspierająca zdrowie jamy ustnej

Częstym skutkiem ubocznym terapii przeciwnowotworowej jest także suchość w ustach, czyli kserotomia. Brak odpowiedniego nawilżenia może spowodować trudności podczas spożywania posiłków, a także wpłynąć na rozwój próchnicy i infekcji. Dla poprawy komfortu można:

• Pić dużo wody,
• Ssać kostki lodu,
• Stosować substytuty śliny, np. żele, płukanki.

Dobór odpowiedniej diety również ma znaczący wpływ na poprawę zdrowia jamy ustnej, dlatego warto pamiętać o:

• Spożywaniu zdrowej żywności, miękkiej i łatwej do rozdrobnienia i połknięcia,
• Unikaniu pokarmów zawierających cukry proste, by zapobiec rozwojowi próchnicy,
• Ograniczeniu pikantnych, kwaśnych, chrupkich i gorących pokarmów, by zminimalizować ryzyko podrażnienia błon śluzowych,
• Powstrzymaniu się od spożywania alkoholu i wyrobów tytoniowych.

Wpływ terapii onkologicznej na zdrowie jamy ustnej

Ze względu na stosowaną terapię, chorzy znajdują się w grupie wysokiego ryzyka wystąpienia powikłań w jamie ustnej. Leczenie może uszkodzić prawidłowe komórki lub zahamować ich wzrost, przyczyniając się do utraty zdolności tkanki do samonaprawy, obniżyć liczbę leukocytów i zakłócić równowagę bakteryjną. Do najczęściej występujących działań niepożądanych należą:

• Krwawienia w jamie ustnej,
• Owrzodzenia i afty,
• Suchość (kserostomia),
• Infekcje bakteryjne i grzybicze,
• Ból,
• Próchnica zębów i choroby dziąseł,
• Trudności w połykaniu,
• Zaburzenia smaku,
• Niedożywienie i/lub odwodnienie,
• Neurotoksyczność (ciągły, piekący ból).

Artykuł powstał we współpracy z firmą Oclean.

Na podstawie: 

1. hematoonkologia.pl,
2. praktycznastomatologia.pl,
3. zwrotnikraka.pl.