Morfologia jest podstawowym badaniem, pozwala określić, czy dziecko nie ma np. niedokrwistości, wykryć stan zapalny toczący się w organizmie, a także chorobę onkologiczną i hematoonkologiczną. Nie jest prosto zinterpretować parametry morfologii, gdyż normy dla dzieci są bardzo zróżnicowane w zależności od ich wieku.
„Dzieci mają różne okresy rozwojowe, w których trakcie zmieniają się m.in. parametry krwi. W wieku niemowlęcym różnice są bardzo znaczne, podobnie duży skok rozwojowy jest widoczny w wieku dojrzewania. Dlatego bardzo ważne jest to, żeby przy interpretacji wyników brać pod uwagę wiek dziecka” – zwraca uwagę prof. dr hab. Jerzy Kowalczyk z Kliniki Hematologii, Onkologii i Transplantologii Dziecięcej UM w Lublinie, pod nadzorem merytorycznym którego powstał kalkulator morfologii dla dzieci.
„Kalkulator morfologii u dziecka jest prostym, ale bardzo praktycznym narzędziem dla lekarzy, którzy nie mają na co dzień do czynienia z hematologią, mogą też dzięki niemu skorzystać inne osoby. Dziękuję profesorowi Kowalczykowi za pracę nad tą aplikacją. Rozwój „medycyny smartfonowej” już staje się faktem, musimy więc dbać o jej prawidłowe ukierunkowanie. Kalkulator morfologii u dziecka spełnia to zadanie. Należy jednak mieć na uwadze, że daje tylko wskazówkę, ale nie zastąpi doświadczenia hematologa” – zaznacza prof. Jan Styczyński, krajowy konsultant w dziedzinie onkologii i hematologii dziecięcej.
Morfologia konieczna przy podejrzeniu problemów zdrowotnych
Bardzo ważne jest, żeby wykonywać u dziecka morfologię w każdym przypadku, gdy jego stan zdrowia budzi niepokój, gdy np. nie ma poprawy po kilku dniach trwania infekcji mimo wdrożonego leczenia, pojawiają się niepokojące objawy, np. częste i szybkie męczenie, wybroczyny i siniaki na skórze czy bóle kostne. – „Morfologię trzeba wykonać u dziecka w każdym przypadku, gdy pojawiają się wątpliwości dotyczące jego stanu zdrowia, warto również od czasu do czasu wykonać u dziecka profilaktycznie morfologię. Jeśli pojawiają się nieprawidłowości, lekarz POZ powinien wykonać dalszą diagnostykę lub np. skierować dziecko do hematologa. To bardzo ważne, gdyż np. dzięki temu możemy wykryć na wczesnym etapie białaczkę lub inną chorobę nowotworową, którą będziemy mogli skuteczniej leczyć” – przekonuje prof. Kowalczyk.
Hematologów cieszy fakt, że coraz częściej lekarze POZ (pediatrzy, lekarze rodzinni) zlecają morfologię. Również rodzice mają coraz większą wiedzę na temat konieczności wykonania morfologii w razie niepokojących objawów. – „Gdy Jaś miał cztery lata, bardzo zaniepokoiła mnie przedłużająca się u niego infekcja, synek zaczął się też skarżyć na ból. Pani doktor podejrzewała zapalenie stawu biodrowego, wspominała, że może to być mononukleoza, zaleciła antybiotyk, ale ja byłam bardzo niespokojna. Pojechałam z synkiem do przychodni zrobić badanie krwi. Wyniki były bardzo złe, skontaktowałam się z lekarzem, kazał mi szybko jechać z synkiem do szpitala. Okazało się, że ma ostrą białaczkę limfoblastyczną. Choroba rozwinęła się u niego w dwa tygodnie” – mówi Dorota Kieszek, mama 7-letniego Jasia.
W tym przypadku dzięki czujności rodzica choroba została wykryta na wczesnym etapie. – „Synek był kilka miesięcy w szpitalu, miał przeszczep szpiku. Leczenie zakończyło się sukcesem, dziś Jaś chodzi do szkoły, gra w piłkę, jednak gdyby nie to, że morfologia została szybko wykonana, białaczka mogłaby zostać wykryta na dużo późniejszym etapie. Badanie morfologiczne okazało się kluczowe” – dodaje Dorota Kieszek.
Pomocne narzędzie dla lekarzy POZ
W przypadku podejrzenia choroby hematoonkologicznej bardzo ważne jest, żeby dziecko jak najszybciej trafiło do poradni hematologicznej. Problemem jest jednak to, że bardzo często dzieci z niewielkimi odchyleniami od normy w morfologii są „na wyrost” kierowane do poradni hematologicznych. W ten sposób tworzą się kolejki, co może spowodować, że dzieci pilnie potrzebujące pomocy będą musiały na nią czekać. Stąd pomysł stworzenia narzędzia, które ułatwi lekarzom POZ podejmowanie decyzji, kiedy dziecko kierować do hematologa.
„Zaobserwowaliśmy, że lekarze POZ (jeśli nie są pediatrami), to często w interpretacji wyników morfologii posługują się normami dla dorosłych i niepotrzebnie kierują dziecko do hematologa, podejrzewając np. niedokrwistość. Doszliśmy do wniosku, że kalkulator morfologii będzie narzędziem ułatwiającym lekarzom interpretację wyników. Lekarze POZ, jeśli nie są pediatrami, tylko mają specjalizację z medycyny rodzinnej, często nie zdają sobie sprawy z tego, jak bardzo parametry poszczególnych elementów krwi zmieniają się wraz z wiekiem. Tak więc z jednej strony chcemy, by lekarze zalecali wykonywanie morfologii, a z drugiej trzeba im dać narzędzie, które będzie pomagało im zweryfikować swoją wiedzę” – zaznacza prof. Kowalczyk.
Kalkulator dostępny na stronie onkologia.dziecieca.pl uwzględnia normy morfologii w zależności od wieku. Jest to niezwykle istotne szczególnie w przypadku niemowlęcia, stąd w kalkulatorze zostały wyodrębnione normy dla dzieci w wieku: 1-7 dni, 8-14 dni, 15-30 dni, 2 miesiące, 3-6 miesięcy, 7-12 miesięcy, 2-7 lat, 8-12 lat, 13-18 lat. Normy pochodzą z podręcznika „Onkologia i hematologia dziecięca”, wydanego w 2021 r. przez Wydawnictwo Lekarskie PZWL, zostały zweryfikowane przez hematologów.
Po wpisaniu do kalkulatora parametrów krwi od razu można zobaczyć, czy wynik mieści się w normie. Po wpisaniu wszystkich parametrów pojawia się również informacja o prawdopodobnym schorzeniu, które mogło spowodować nieprawidłowe wyniki.
„Kalkulator jest oczywiście tylko narzędziem pomocniczym. Jeśli w ocenianym badaniu morfologicznym wystąpią nieprawidłowości, dziecko powinno być skierowane do hematologa. Jeśli pomimo prawidłowych wyników nadal u dziecka są widoczne niepokojące objawy, konieczna jest dalsza diagnostyka i ewentualne leczenie” – podkreśla prof. Kowalczyk.
Pomoc dla rodziców
Rodzice, gdy otrzymują wyniki morfologii dziecka, często zanim udadzą się z wizytą do lekarza, sprawdzają w Internecie, czy wynik jest prawidłowy. Informacje na stronach internetowych nie uwzględniają zwykle wieku dziecka. Dzięki kalkulatorowi rodzice dostaną wiarygodne narzędzie do oceny morfologii. – „Świadomi rodzice mogą również korzystać z kalkulatora, pamiętając jednak, że to narzędzie pomocnicze, a z wynikiem badania zawsze należy zgłosić się do lekarza, który zbada dziecko, zwróci uwagę na niepokojące objawy” – zaznacza prof. Kowalczyk. – „Możliwość skorzystania z kalkulatora morfologii jest ważna. Jeśli rodzic widzi, że wyniki są prawidłowe, może ze spokojem czekać na wizytę u lekarza. Z kolei jeśli zauważy duże odstępstwa w wynikach, zrobi wszystko, by jak najszybciej dostać się na wizytę” – dodaje Dorota Kieszek.
Kalkulator morfologii może być też przydatny dla rodziców dzieci przebywających w szpitalu z powodu leczenia choroby nowotworowej. – „Gdy synek był w szpitalu, miałam dostęp do wyników jego badań, widziałam je jeszcze zanim przyszedł lekarz na obchód. Zaprzyjaźniona mama chłopca, który również był w szpitalu, wyjaśniła mi, jak interpretować wyniki. Dla mnie były one pierwszym sygnałem, czy dziecko zalicza spadek formy, czy do niej wraca, czy będzie miało przetoczenie krwi lub płytek albo podanie leków. Sprawdzałam wyniki sama, teraz rodzice będą mogli wspomóc się kalkulatorem. Będzie on też pomocny dla rodziców po wyjściu dziecka ze szpitala, gdy będzie miało wykonaną morfologię. Oczywiście, zawsze najważniejszy jest kontakt z lekarzem, jednak kalkulator to takie dodatkowe zabezpieczenie, wsparcie dla rodziców” – zaznacza Dorota Kieszek.
Eksperci zwracają uwagę, że przy niewielkich odchyleniach w wynikach badań, należy zwrócić uwagę na normy zaproponowane przez laboratorium, które wykonywało badanie – czasami normy laboratoryjne różnią się w różnych ośrodkach ze względu na różnice w kalibracji sprzętów wykorzystywanych do analizy próbek krwi. – „Zdarza się, że rodzice często nawet niewielkie odchylenie w wynikach badań u dziecka traktują jako coś bardzo poważnego, a może to być tylko błąd pomiaru. Bardzo zależy nam na tym, żeby nie dzieci nie były kierowane do poradni hematologicznych, kiedy nie jest to potrzebne, natomiast przy podejrzeniu choroby nowotworowej, żeby jak najszybciej znalazły się pod opieką poradni hematologicznej, by jak najszybciej rozpoznać białaczkę czy inne schorzenia układu krwiotwórczego” – dodaje prof. Jerzy Kowalczyk.
Kalkulator morfologii powstał przy wsparciu Fundacji DKMS oraz Fundacji Carita im. Wiesławy Adamiec.
