Dlaczego szczepienia są ważne?
Układ odpornościowy pacjentów dotkniętych chorobami hematologicznymi jest osłabiony i nie jest w stanie pełnić swojej podstawowej funkcji, czyli chronić przed infekcjami. Do zaburzeń odporności przyczyniają się zarówno same nowotwory hematologiczne, jak też stosowane leczenie (chemioterapia, immunoterapia, przeszczepienia komórek krwiotwórczych). W związku z tym organizm pacjenta jest bardziej podatny na zakażenia – zwłaszcza bakteryjne i wirusowe – i znacznie trudniej sobie z nimi radzi. Skutkiem tego mogą być ciężkie powikłania, niekiedy prowadzące do śmierci.
Szczepienia to obok leków przeciwinfekcyjnych i podawania immunoglobulin jeden z kluczowych elementów profilaktyki. Choć u pacjentów hematoonkologicznych odpowiedź na szczepionkę może być słabsza niż u osób zdrowych, nadal warto się szczepić, bo nawet częściowa ochrona zmniejsza ryzyko ciężkiego przebiegu infekcji.
Czy szczepienia są bezpieczne?
Krótka odpowiedź brzmi – tak. Pamiętajmy jednak, że w przypadku pacjentów hematoonkologicznych nie zaleca się stosowania szczepionek „żywych”, a jedynie szczepionki inaktywowane. Są one tak przygotowane, aby zawarte w nich bakterie, wirusy lub ich fragmenty (białka, polisacharydy, toksyny bakteryjne) nie były zdolne do rozmnażania się i nie niosły ryzyka wywołania pełnoobjawowej choroby. Należy pamiętać, żeby wszystkie szczepienia konsultować z lekarzem prowadzącym i wspólnie planować terminy szczepień.
Najczęstsze działania niepożądane, jakie mogą wystąpić po szczepieniu, to gorączka, ból i zaczerwienienie w miejscu wkłucia, bóle mięśni, ogólne osłabienie, zaburzenia ze strony układu pokarmowego czy miejscowe powiększenie węzłów chłonnych. Objawy mijają zwykle po dwóch-trzech dniach. Poważne powikłania, takie jak wstrząs anafilaktyczny (natychmiastowa ciężka reakcja alergiczna), są ekstremalnie rzadkie i szacuje się, że zdarza się zaledwie jeden taki przypadek na milion.
Szczepienia a leczenie przeciwnowotworowe
Najlepiej zaszczepić się jeszcze przed rozpoczęciem leczenia, najpóźniej na dwa tygodnie przed terapią. W niektórych przypadkach szpiczaka plazmocytowego, przewlekłej białaczki limfocytowej czy chłoniaka indolentnego jest to możliwe, ponieważ nie zawsze jest konieczność natychmiastowego rozpoczęcia terapii antynowotworowej.
Jeśli jednak nie ma takiej możliwości i leczenie hematologiczne należy wdrożyć natychmiast, wtedy szczepienie można przeprowadzić w trakcie terapii, planując je zależnie od rodzaju leku i terminów jego podawania. Należy zaznaczyć, że wówczas odpowiedź na szczepienie będzie słabsza.
Jeśli u pacjenta konieczne jest przeszczepienie szpiku lub zastosowanie określonej chemioterapii, wówczas szczepienia należy przeprowadzić kilka miesięcy po zakończonym leczeniu.
W każdym przypadku zaleca się zaszczepienie osób z najbliższego otoczenia pacjenta, ponieważ jest to dla niego dodatkowa ochrona, zmniejszająca ryzyko infekcji.
Nie bagatelizujmy grypy! Sezon 2024–2025 to:
- 2 miliony zachorowań,
- 1000 zgonów,
- Wyszczepialność populacji polskiej 5%,
- Seniorzy 17%.
Pamiętaj, że:
- Pacjenci onkologiczni chorują 4x częściej,
- Śmiertelność wśród pacjentów onkologicznych jest 10x wyższa.
Najlepszy czas na szczepienie przeciw grypie to wrzesień lub październik.
Szczególnie ważne szczepienia
U pacjentów z nowotworami hematologicznymi szczególnie zalecane są szczepienia przeciwko grypie, pneumokokom, wirusowemu zapaleniu wątroby typu B (WZW-B), COVID-19, półpaścowi, wirusowi RSV oraz szczepienia przypominające przeciwko tężcowi, błonicy i krztuścowi.
Szczepienie przeciw grypie należy powtarzać co roku – ryzyko zachorowania i powikłań jest znacznie wyższe niż w populacji ogólnej. W przypadku zakażeń pneumokokowych ryzyko ciężkiego przebiegu, np. zapalenia płuc, jest nawet 60 razy większe u osób ze szpiczakiem plazmocytowym niż u osób zdrowych.
Szczepienie przeciw WZW-B jest szczególnie ważne u pacjentów wymagających transfuzji lub hospitalizacji. Warto, aby każdy pacjent sprawdził poziom przeciwciał, jeśli jest on niski, przyda się dawka przypominająca.
W przypadku COVID-19 pacjenci hematologiczni są w grupie wysokiego ryzyka – ciężki przebieg choroby występuje nawet kilkukrotnie częściej niż w populacji ogólnej, dlatego szczepienie, mimo że mniej skuteczne niż u osób zdrowych, zapewnia istotną ochronę.
Kolejnym istotnym zagrożeniem dla pacjentów z osłabioną odpornością jest półpasiec – aż co czwarty chory na nowotwór krwi może go doświadczyć, a jego przebieg bywa szczególnie uciążliwy i długotrwały. Od 2025 roku dostępna jest częściowo refundowana szczepionka, którą podaje się w dwóch dawkach. Nowością w profilaktyce jest również szczepienie przeciw wirusowi oddechowemu RSV, który może powodować ciężkie infekcje dróg oddechowych.
Nie należy też zapominać o szczepieniach przypominających przeciw tężcowi, błonicy i krztuścowi – u wielu dorosłych ochrona z biegiem czasu słabnie i brakuje przeciwciał, a w przypadku osłabionej odporności każde zakażenie może być groźniejsze.
Dlaczego się nie szczepimy?
Mimo jasnych zaleceń i dostępności wielu szczepień, część pacjentów nadal rezygnuje z tej formy profilaktyki. Często wynika to z obaw przed skutkami ubocznymi, nawet jeśli są one zazwyczaj łagodne i przemijające. Wiele osób nie wie też, że szczepienia są zalecane w przebiegu chorób hematologicznych. Pojawia się także wątpliwość, czy organizm osłabiony przez chorobę i leczenie zareaguje na szczepionkę w sposób skuteczny.
Do tego dochodzą bariery praktyczne – brak refundacji niektórych preparatów, trudności w zapisaniu się na szczepienie czy konieczność samodzielnego organizowania wszystkiego w czasie i tak już trudnego leczenia.
Część pacjentów po prostu nie ma przestrzeni psychicznej na zajmowanie się czymś więcej niż samą terapią. Dlatego tak istotne jest wsparcie ze strony personelu medycznego i przekazywanie pacjentom wiedzy oraz informacji praktycznych na temat szczepień.
Szczepienia zalecane pacjentom hematologicznym
Grypa – co roku, jedna dawka, refundacja 100% dla osób 65+, refundacja 50% dla osób 18–64.
COVID-19 – refundacja dla wszystkich grup.
Pneumokoki – jedna dawka lub dwie dawki w odstępie kilku miesięcy, szczepionka płatna albo refundowana 100% dla osób 65+ z grup ryzyka (zależnie od preparatu).
Półpasiec – dwie dawki co kilka miesięcy, refundacja dla grup ryzyka 100% dla osób 65+ i 50% dla osób 18+.
RSV – jedna dawka, refundacja dla kobiet w ciąży 100%, dla osób 65+ 100%, dla osób 60+ 50%.
WZW-B – u pacjentów hematoonkologicznych cztery dawki w schemacie 0-1-2-6 lub dawka przypominająca, gdy obniżony poziom przeciwciał; szczepionka płatna.
Artykuł pochodzi z publikacji pt. „O życiu z chorobą krwi. HemaInfo” dostępnej na heyzine.com przygotowanej przez Fundację Carita.
