Około 40% allogenicznych przeszczepów to AML
Najczęstszym wskazaniem do allogenicznych (pochodzących od dawcy) przeszczepów komórek macierzystych szpiku pozostaje ostra białaczka szpikowa (AML). Według opublikowanego w 2025 r. raportu European Society for Blood and Marrow Transplantation (EMBT), podsumowującego 2023 rok na podstawie danych 47 731 allogenicznych przeszczepów z 696 europejskich ośrodków, postępowanie w przypadku AML stanowi aż około 40% przypadków tego typu terapii[1].
Patrząc na trend wśród wskazań onkologicznych, największy wzrost (obok AML z cechami mielodysplastycznymi) zaobserwowano w leczeniu chłoniaków nieziarniczych, w szczególności dla chłoniaka z komórek T (wzrost o +25,6% w 2022 r.). Należy jednak pamiętać, że allo-HCT bywa niezbędną terapią w przypadku innych schorzeń hematologicznych, takich jak niedokrwistość aplastyczna, talasemia, anemia sierpowata, pierwotne niedobory odporności i niektóre dziedziczne zaburzenia metaboliczne.
Ponad połowa przeszczepów pochodzi od osób, które pacjentów nigdy nie spotkały
W przypadku allo-HCT dawca i biorca muszą przede wszystkim wykazywać zgodność pod względem antygenu HLA (human leukocyte antigen), żeby układ immunologiczny biorcy nie odrzucił przeszczepu. Największe szanse zgodności występują między rodzeństwem, jednak rozwój rejestrów dawców na całym świecie sprawił, że znalezienie odpowiedniego niespokrewnionego dawcy staje się coraz łatwiejsze.
Według danych z raportu EMBT, Jeszcze w 2009 roku przeszczepy od członków rodziny przeważały[1]. Dziś sytuacja wygląda odwrotnie: około 55% wszystkich allo-HCT w Europie wykonywanych jest z udziałem dawców niespokrewnionych. To właśnie dzięki rozbudowanym bazom danych, takim jak DKMS, możliwe jest znalezienie bliźniaka genetycznego nawet po drugiej stronie świata. Rzadziej możliwe jest pobranie komórek od krewnego, bliźniaka jednojajowego czy z krwi pępowinowej.
3,5% dawców wierzy, że szpik pobiera się… z policzka
Wśród źródeł komórek macierzystych do przeszczepu dominuje pobranie ich z krwi obwodowej (według raportu EMBT w 83,9% przypadków). Rzadszą metodą jest skorzystanie z komórek szpiku pochodzących z kości biodrowej, pobranych w znieczuleniu ogólnym. Dyskomfort związany z oddaniem szpiku jest przejściowy i najczęściej polega na:
-
odczuwaniu skutków ubocznych (objawów grypopodobnych) podawanego podskórnie czynnika wzrostu, mającego zwiększyć uwalnianie krwiotwórczych komórek macierzystych ze szpiku do krwioobiegu – w przypadku pobrania z krwi obwodowej;
-
lekkim (do umiarkowanego) bólu w okolicy wkłucia – jeśli pobrano szpik z kości biodrowej.
Badanie przeprowadzone w Niemczech wśród około 24 000 zarejestrowanych dawców ujawniło, że wielu z nich ma błędne przekonania na temat metod pobierania komórek macierzystych: 3,54% badanych zarejestrowanych dawców sądziło, że powszechnym sposobem jest pobranie komórek wymazem z policzka, a 16,40% – z kręgosłupa. Tylko ok. 40% wskazało poprawnie krew obwodową jako główne źródło.
O ile dokładna wiedza na temat procedury nie jest wymagana do rejestracji, błędne przekonanie, że przeszczep wykonuje się wysoce inwazyjną metodą (z kręgosłupa) ma praktyczne znaczenie. Dobrze poinformowani potencjalni dawcy częściej deklarowali w badaniu ostateczną chęć oddania komórek: różnica wynosiła 2,2–2,9 punktów procentowych, a autorzy badania szacują, że adekwatna wiedza na temat procedury mogłaby zmniejszyć liczbę dawców ostatecznie niedostępnych nawet o 40%[2].
Co sprawia, że potencjalni dawcy rezygnują?
Badacze szacują, że około 20% zarejestrowanych dawców nie jest dostępna, gdy nadejdzie czas potwierdzenia dostępności do faktycznego przeszczepienia[3]. Wśród czynników, które zidentyfikowano jako najbardziej wpływające na rezygnację dawcy w badaniu NMDP (amerykański National Marrow Donor Program), obejmującym ośrodki w Stanach Zjednoczonych, wskazano: obawy dotyczące swojego aktualnego stanu zdrowia, plany dotyczące pracy, szkoły i rodziny, obawy dotyczące powikłań po zabiegach, udział rodziny w podejmowaniu decyzji oraz wiedzę na temat procedury.
Brytyjska metaanaliza z 2024 r.[5] obejmująca dane pochodzących z ośrodków z całego świata, które zostały opublikowane w anglojęzycznych artykułach w latach 1980-2024, potwierdziła decydujący wpływ trzech kluczowych czynników o największym wpływie zarówno na rejestrację, jak i na utrzymanie dostępności dawcy: wiedzy o procedurze i postrzeganego ryzyka związanego z samym zabiegiem, siły altruistycznych motywacji oraz częstości kontaktu z rejestrem.
Wśród barier dla zapisania się do rejestru dawców wyszczególniono również obawy, że dane genetyczne mogą zostać niewłaściwie wykorzystane (w badaniach z krajów o niższym zaufaniu społecznym), a dla dostępności zarejestrowanego dawcy w momencie potwierdzenia typowania – również poczucie „oderwania” od procesu (poczucie, że dawca nie widzi bezpośredniego efektu swojego działania), związane z faktem, że dane osobowe dawcy i biorcy są prawnie chronione przez pierwsze dwa lata po przeszczepieniu (w tym okresie te osoby nie mogą się poznać).
Wnioski
Transplantacja szpiku to nie tylko procedura medyczna, ale też łańcuch ludzkich decyzji, opartych na trosce, zaufaniu i odwadze. Wyniki badań pokazują, że faktyczną przeszkodę stanowi brak wiedzy: dlatego ważne są programy edukacyjne zwiększające świadomość wokół procedury transplantacji szpiku, w tym sposobów i możliwych powikłań pobrania. Istotne jest także rozpowszechnianie wiedzy o tym, co dyskwalifikuje z możliwości zostania dawcą (cukrzyca, reumatoidalne zapalenie stawów, zakrzepica żył głębokich, przebycie udaru lub zawału serca, wiek 55+ przed rejestracją), jakie schorzenia będą wymagały dodatkowej konsultacji z określeniem aktualnego stanu klinicznego na etapie rejestracji i potwierdzenia typowania (depresja, astma oskrzelowa) a które nie stanowią żadnego przeciwwskazania, tak, jak niedoczynność tarczycy. Więcej na ten temat można przeczytać np. na stronie DKMS.
Na podstawie:
[1] https://www.nature.com/articles/s41409-025-02524-2,
[2] https://link.springer.com/article/10.1007/s10198-025-01785-4,
[3] https://www.nber.org/papers/w29857,
[4] https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9992223/#TFN15,
[5] https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC11586825/,
[6] https://www.dkms.pl/dawka-wiedzy/o-rejestracji/.
