Dlaczego świętujemy Światowy Dzień Zdrowia Jamy Ustnej?
Światowy Dzień Zdrowia Jamy Ustnej obchodzimy już od 16 lat. Święto powstało z inicjatywy Światowej Federacji Dentystycznej w 2008 roku, aby przypominać o znaczeniu zdrowia i sposobach dbania o jamę ustną. Jest to szczególnie istotne ze względu na aktualność i skalę problemu. Według badania WHO Global Oral Health Report z 2022 r. aż 3,5 miliarda osób na całym świecie cierpi z powodu różnych problemów związanych ze złym stanem zdrowia jamy ustnej.
Święto obchodzone 20 marca jest więc dobrą okazją, aby przypomnieć, że nawet w pędzącym świecie trzeba znaleźć czas i przestrzeń na prawidłową higienę jamy ustnej oraz na wprowadzenie do swojej codziennej rutyny 4 prostych kroków rekomendowanych przez ekspertów z zakresu stomatologii. Dokładnego szczotkowania zębów pastą z fluorem przynajmniej dwa razy dziennie. Czyszczenia przestrzeni międzyzębowych poprzez stosowanie dodatkowych środków do higieny jamy ustanej – takich jak nici czy płynu. Żucia bezcukrowej gumy po jedzeniu i piciu, gdy nie mamy możliwości umycia zębów. Należy pamiętać też o kontrolowaniu stanu zębów podczas regularnych wizyt u dentysty.
Problem na szeroką skalę
Między rokiem 1990 a 2019 szacunkowa liczba przypadków chorób jamy ustnej wzrosła o ponad 1 miliard, czyli aż o 50 proc. Oznacza to, że na świecie więcej osób zachorowało na próchnicę niż się urodziło[3]. Konsekwencje wynikające z nieprawidłowego dbania o uśmiech mogą być przeróżne i pojawiać się na każdym z etapów naszego życia. Próchnica dotyka aż 514 milionów dzieci na całym świecie, a 39 proc. starszych osób wraz z wiekiem zaczyna doświadczać niedoboru chroniącej przed chorobą śliny i suchości w jamie ustnej[4]. Co więcej, przez lata zmienił się również nasz tryb życia – coraz częściej jesteśmy zabiegani, jemy o nieregularnych porach, często w drodze. Przez to dużo częściej narażamy zęby na działanie kwasów pochodzących z płytki nazębnej[5]. Jako kluczowy element wspomagający profilaktykę zdrowia jamy ustnej dziś i w przyszłości, specjaliści stomatologii wskazują wczesne kształtowanie dobrych nawyków, tak, abyśmy już jako dzieci rozumieli potrzebę wdrażania ich w codzienną rutynę i stosowali je regularnie w późniejszym życiu.
Troska o dobre nawyki kształtowane od dzieciństwa to kluczowy, ale nie jedyny aspekt dbania o stan naszej jamy ustnej. Okazuje się, że dzieci cierpiące na nadwagę lub otyłość są również znacznie bardziej narażone na próchnicę zębów. Natomiast w przypadku dorosłych konsensus wciąż nie został osiągnięty, ale wiele badań wykazało gorsze wyniki w zakresie zdrowia jamy ustnej w związku z otyłością.
A otyłość to globalny kryzys zdrowia publicznego, obejmujący 39 milionów dzieci w wieku poniżej 5 lat i ponad 1,9 miliarda dorosłych na całym świecie cierpiących na nadwagę lub otyłość. I tak przykładowo w Polsce 70 proc. mężczyzn ma nadwagę, a jedna piąta zmaga się z otyłością.
"Dlatego wytyczne wielu krajów zalecają współpracę pomiędzy różnymi podmiotami świadczącymi opiekę zdrowotną, w tym zespołami dentystycznymi, aby wykorzystywać każdą chwilę podczas rutynowych wizyt, by wspierać osoby żyjące z nadwagą lub otyłością w celu wprowadzenia zdrowych zmian w stylu życia. Tylko podejście holistyczne i współpraca wielu dziedzin medycyny może przynieść trwałe efekty" – podkreśla prof. Marzena Dominiak, prezydent Polskiego Towarzystwa Stomatologicznego, prorektor ds. strategii rozwoju uczelni Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu (UMW).
Zespoły dentystyczne mogą zostać dobrze przygotowane do zapewnienia wsparcia społeczeństwa, biorąc pod uwagę ich rozległy i regularny kontakt z milionami ludzi każdego roku. Zespoły dentystyczne angażują się już w skuteczne krótkie interwencje zmieniające zachowanie, na przykład rzucenie palenia. Zapewniają także porady dietetyczne zgodnie z zalecaną praktyką, szczególnie dotyczącą ograniczenia spożycia napojów słodzonych cukrem (SSB) i słodkich przekąsek. Może to działać jako platforma do poruszania tematów i dyskusji na temat wagi.
"Istotna jest kwestia zrozumienia potrzeb i wzajemnej edukacji pomiędzy lekarzami rodzinnymi, zespołami stomatologicznymi oraz dietetykami. Opracowanie wytycznych, wprowadzenie do edukacji przed i podyplomowej wiedzy na temat roli prawidłowego odżywiania oraz jego wpływu na zdrowie ogólne i zdrowie jamy ustnej są szczególne ważne" - podkreśla prof. Agnieszka Mastalerz-Migas, konsultant krajowy medycyny rodzinnej, UMW.
Spożywanie nadmiernej ilości cukru to również jeden z podstawowych czynników wpływających na rozwój procesów nowotworowych, w tym w jamie ustnej. Co roku rozpoznaje się około 500 000 nowych przypadków raka jamy ustnej i jamy ustnej i gardła, z czego trzy czwarte występuje w krajach rozwijających się. Według OECD w Polsce mówimy obecnie o wyższej o ok. 15 proc. umieralności na nowotwory złośliwe niż średnia Unii Europejskiej.
Dziewięćdziesiąt procent przypadków raka jamy ustnej i gardła klasyfikuje się jako raka płaskonabłonkowego. 40 proc. nowotworów głowy i szyi występuje w jamie ustnej, 15 proc. w gardle i 25 proc. w krtani, pozostałe guzy występują w innych lokalizacjach (ślinianki i tarczyca).
"Nowotwory jamy ustnej są rozpoznawane bardzo późno i w bardzo zaawansowanym stanie rozwoju choroby" – mówi prof. Hanna Gerber, Kierownik Katedry Chirurgii Szczękowo-Twarzowej UMW. – "W związku z tym skutki leczenia są dramatycznie złe. Przeżywalność pacjentów jest również niezadowalająca, a jakość życia po leczeniu pozostawia wiele do życzenia, zwłaszcza w przypadku zaawansowanych nowotworów jamy ustnej".
Dlatego dentyści odgrywają ważną rolę we wczesnym wykrywaniu raka jamy ustnej. W szczególności wykonanie badań przesiewowych jamy ustnej i wczesna diagnostyka zwiększają możliwości wykrycia choroby we wczesnym stadium. Ponadto stomatolodzy, będący częścią wielodyscyplinarnego zespołu, odgrywają aktywną rolę na różnych etapach, które należy podjąć, aby przygotować pacjentów do leczenia raka jamy ustnej.
Wczesna diagnoza ma kluczowe znaczenie dla zmniejszenia śmiertelności z powodu raka jamy ustnej. Do 70 proc. tych nowotworów poprzedzają zmiany przednowotworowe, takie jak utrzymujące się czerwone lub białe plamy w jamie ustnej. Poza tym większość z nich rozwija się w obszarach, które można zobaczyć lub wyczuć palpacyjnie, co oznacza, że powinno być możliwe ich wczesne wykrycie. Kluczowymi objawami są owrzodzenie, stwardnienie, naciek, krwawienie i węzły chłonne. Stąd poszerzanie wiedzy, ciągła dyskusja i przypominanie o badaniu i profilaktyce jest kluczowe w zapobieganiu rozwoju tych zmian!
[1] Program Ministerstwa Zdrowia „Monitorowanie Stanu Zdrowia Jamy Ustnej Populacji Polskiej w latach 2016-2020” pt. Ocena stanu zdrowia jamy ustnej i jego uwarunkowań w populacji polskiej w wieku 6, 10 i 15 lat w 2018 roku, s. 57.
[2] WHO Global Oral Health Report, Country Profile – Poland.
[3] WHO Global Oral Health Report, 2022 r., s. 10.
[4] Tamże, s. 30, 44.
[5] Lepkiego, bezbarwny filmu zawierającego bakterie, który w sposób naturalny powstaje na powierzchni zębów w ciągu czterech do dwunastu godzin po szczotkowaniu. Substancje zawarte w żywności i napojach łączą się z bakteriami płytki nazębnej, co powoduje wyzwalanie się kwasów.
