W ostatnich latach w przestrzeni publicznej bardzo często poruszany jest temat prawidłowej diety. Zapewne większość społeczeństwa wie, że dzięki odpowiedniemu pokarmowi możemy przeciwdziałać np. anemii, niedoborom witamin i minerałów; odciążyć jelita, wątrobę czy woreczek żółciowy; prowadzić profilaktykę chorób serca etc. Podobnie większość z nas zdaje sobie sprawę z faktu, że osoby w trakcie i po zakończeniu leczenia onkologicznego stosują się do specjalnych wytycznych mających pomóc w powrocie do formy. Natomiast mniej osób ma świadomość, że właściwa dieta może wpływać na obniżenie ryzyka wystąpienia pewnych nowotworów.
Dieta przeciwnowotworowa
Dieta przeciwnowotworowa to specjalny sposób żywienia mający na celu zapobieganie rozwojowi chorób nowotworowych, wzmacnianie układu immunologicznego oraz utrzymywanie odpowiedniej masy ciała, a w przypadku pacjentów onkologicznych – obniżanie ryzyka wystąpienia przerzutów. Polega ona na codziennym przyjmowaniu produktów bogatych w związki antynowotworowe w ramach różnorodnej i zbilansowanej diety.
Warto pamiętać:
- nieprawidłowy sposób odżywania może przyczyniać się do rozwoju nowotworów;
- odpowiednia dieta może zadziałać antynowotworowo;
- właściwa dieta wspiera organizm podczas walki z nowotworem.
Zgodnie z wynikami badań przeprowadzonych przez Światowy Instytut Badań nad Rakiem (World Cancer Research Fund), dzięki zmianie stylu życia i unikaniu 5 kluczowych czynników ryzyka, do których zaliczamy:
- nadwagę i otyłość,
- brak aktywności fizycznej,
- niskie spożycie warzyw i owoców,
- palenie tytoniu,
- spożywanie alkoholu,
można zapobiec ok. 40% zachorowań na nowotwory.
Dodatkowo, jak podaje Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej: „(…) stosowanie prawidłowej diety, utrzymywanie należnej masy ciała przez całe życie i regularna aktywność fizyczna może uchronić przed wieloma nowotworami, m.in.: aż o 69% zmniejszyć ryzyko wystąpienia raka przełyku, o 63% raka jamy ustnej, gardła i krtani, o 59% raka macicy, o 50% raka jelita grubego, o 47% raka żołądka, o 38% raka piersi”[1].
Składniki diety przeciwnowotworowej
Podstawę diety antynowotworowej powinny stanowić różnorodne produkty naturalne. Znajdujących się w nich witamin i minerałów nie da się zastąpić za pomocą suplementów, które składają się tylko z poszczególnych składników wchłaniających się trudniej niż pochodzące z pokarmów. Zgodnie z zaleceniami, każdego dnia powinniśmy spożywać minimum 5 porcji niskoskrobiowych warzyw i owoców (łącznie 400-600 g), z czego ok. ¾ powinny stanowić warzywa. Najlepiej, jeśli przynajmniej połowa z nich zostanie zjedzona w postaci surowej. Produkty wysokoskrobiowe warto przyjmować w ograniczonych ilościach, ale nie ma konieczności, aby całkowicie z nich rezygnować.
|
Grupa produktów |
Zalecane codziennie |
Zalecane w ograniczonej ilości |
|---|---|---|
|
Warzywa |
Pomidor, papryka, ogórek, sałata, kapusta, brokuły, kalafior, brukselka, cukinia, szpinak, szparagi, seler, rzodkiewka, pietruszka – korzeń i natka, czosnek, cebula, por, jarmuż, surowa marchewka i burak |
Ziemniaki, dynia, bataty, fasola, kabaczek, kukurydza, groch |
|
Owoce |
Maliny, jeżyny, jagody, truskawki, jabłko, porzeczki, agrest, owoce cytrusowe, wiśnie, arbuz, melon |
Winogrona, dojrzały banan, suszone owoce, figa, granat |
Ze względu na różnorodność odżywczych związków chemicznych, dobór warzyw i owoców powinien uwzględniać tzw. regułę pięciu kolorów, polegającą na jedzeniu produktów w różnych barwach: czerwonej, zielonej, białej, fioletowej i żółtopomarańczowej. Dotychczas nie udało się ustalić wpływu pojedynczych witamin i mikroelementów na ryzyko rozwoju konkretnej choroby nowotworowej. Przyjmuje się, że skuteczne działanie to nie tyle zasługa indywidualnych składników, co ich wzajemnego oddziaływania.
W skład większości codziennych posiłków powinny wchodzić także jak najmniej przetworzone produkty zbożowe, m.in.: pełnoziarniste mąki, pieczywo i makarony; kasze gruboziarniste, płatki zbożowe i otręby oraz nasiona roślin strączkowych, czyli soja, soczewica, ciecierzyca, bób oraz groch i fasola w umiarkowanych ilościach. Produkty te, podobnie jak warzywa i owoce, stanowią bogate źródło błonnika pokarmowego, który nie tylko dobroczynnie wpływa na florę bakteryjną jelit, ale również, poprzez wiązanie potencjalnych substancji karcinogennych w świetle jelita, obniża ryzyko wystąpienia niektórych nowotworów, zwłaszcza raka jelita grubego.
Dodatkowo, minimum raz w tygodniu powinniśmy spożywać warzywa strączkowe. Zawarty w nich kwas fitynowy hamuje wystąpienie i rozwój raja jelita grubego. Z kolei izoflawony występujące w soi obniżają ryzyko powstania najczęściej występujących nowotworów hormonozależnych – m.in. raka piersi, jajnika i prostaty. Wystarczy już 50 g soi dziennie. Już 50 g soi dziennie zbawiennie wpływa na nasze zdrowie.
Dieta przeciwnowotworowa nie może obyć się bez przyjmowania zdrowych tłuszczy pochodzenia roślinnego. Najszersze spektrum działania wykazują wielonienasycone kwasy tłuszczowe (WNKT), szczególnie z rodziny n-3, które nie tylko posiadają zdolność hamowania rozwoju nowotworu, ale także pobudzają układ odpornościowy do zwalczania procesów zapalnych toczących się w organizmie. Kwasy te można znaleźć w oleju rzepakowym i lnianym, oliwie z oliwek, siemieniu lnianym, nasionach chia, orzechach, migdałach, ziarnach słonecznika, sezamu i dyni, oliwkach, kakao i awokado.
Co istotne i, być może, dla niektórych osób zaskakujące – aby dieta zadziałała przeciwnowotworowo, wspomniane produkty pochodzenia roślinnego powinny łącznie stanowić minimum 2/3 (a najlepiej więcej) wszystkich codziennych posiłków. Warto, żeby produkty pochodzenia zwierzęcego stanowiły uzupełnienie diety. Najkorzystniej spożywać jaja, mleko i jego przetwory, niezanieczyszczone ryby morskie oraz chude mięso. Dieta wegańska nie jest w stanie dostarczyć niektórych aminokwasów egzogennych, niezbędnych jako źródło białka oraz potrzebnych do utrzymania równowagi kwasowo-zasadowej organizmu.
Cenne składniki przeciwnowotworowe
Antyoksydanty
Antyoksydanty, czyli przeciwutleniacze, to grupa związków, które charakteryzują się silnym działaniem przeciwutleniającym – dzięki temu chronią organizm przed uszkodzeniami DNA przez wolne rodniki tlenowe. Witamina C, witamina E, karotenoidy czy selen są antyoksydantami odgrywającymi największą rolę w zapobieganiu nowotworom.
Witamina C
Witamina C znajduje się m.in. w natce pietruszki, owocach cytrusowych, czerwonej papryce, czarnych porzeczkach, brokułach, brukselce, kalafiorze i truskawkach. Ich spożywanie może obniżyć ryzyko zachorowania na takie choroby, jak nowotwór jamy ustnej, gardła, przełyku, żołądka, płuc, jelita grubego, trzustki, pęcherza moczowego czy piersi.
Witamina E
Witamina E, podobnie jak witamina C, może hamować wiele substancji rakotwórczych (m.in. nitrozoaminy, które występują np. w przetworach mięsnych konserwowanych azotanami). Znaleźć ją można w takich produktach, jak owoce jagodowe, oliwa z oliwek, olej słonecznikowy, migdały czy kiełki, a dostarczanie jej do organizmu chroni przed zachorowaniem na nowotwór żołądka i gruczołu krokowego.
Karotenoidy
Do karotenoidów zaliczane są: β-karoten (który znajduje się np. w marchewkach, papryce, dyni, fasolce szparagowej czy szpinaku), likopen (znajdujący się w pomidorach, arbuzie, różowym grejpfrucie czy papai), a także luteina, kantaksantyna i zeaksantyna. Mają one zdolność symulowania działania układu odpornościowego, hamowania namnażania się komórek nowotworowych, a dodatkowo mogą ochronić komórki zdrowe przed promieniowaniem UV i zabezpieczają przed transformacją w komórki nowotworowe. Dostarczanie karotenoidów do organizmu pomaga w uniknięciu nowotwory jamy ustnej, krtani, przełyku, prostaty czy pęcherza moczowego.
Selen
Selen, którego do organizmu można dostarczać m.in. poprzez spożywanie orzechów brazylijskich, łososia, tuńczyka, roślin strączkowych, czosnku, gryki, ryżu, kukurydzy czy kakao, jest odpowiedzialny za hamowanie rozwoju komórek nowotworowych. Ponadto usuwa on wolne rodniki i wzmacnia odpowiedź układu odpornościowego na nowotwór. Odpowiedni poziom selenu korzystnie wpływa na częstotliwość zachorowania na raka płuc, żołądka, wątroby, tarczycy i gruczołu krokowego.
Polifenole
Polifenole są związkami naturalnymi, które występują w warzywach (np. brokułach, cebuli, szpinaku, szparagach lub warzywach kapustnych), owocach (np. jabłkach, winogronach, żurawinie, borówkach, pomarańczach, grejpfrutach, cytrynach, mandarynkach, aronii, truskawkach, jeżynach, jagodach i malinach), a także orzechach, kurkumie, soi, kakao i zielonej herbacie. Wykazują silne działanie przeciwutleniające, a dostarczanie ich do organizmu chroni przed nowotworem jelita grubego, prostaty, piersi, przełyku czy żołądka.
Do polifenoli zalicza się: flawonoidy, izoflawony, fitoestrogeny, katechiny, stilbeny i ligniny. Są one odpowiedzialne za usuwanie z organizmu wolnych rodników, metali ciężkich, wspierają układ odpornościowy oraz wzmacniają działanie antyoksydantów i niszczą nieprawidłowe komórki, dzięki czemu hamują rozwój chorób nowotworowych.
Fitosterole
Obecne np. w nasionach roślin strączkowych, sezamu, słonecznika, dyni czy rzepaku fitosterole, czyli sterole roślinne, mają korzystny wpływ przeciwnowotworowy. Ze względu na to, że hamują namnażanie i rozsiew komórek nowotworowych, a dodatkowo wspierają układ odpornościowy w walce z tymi komórkami i obniżają stężenie cholesterolu we krwi, mogą korzystnie wpływać na ograniczenie występowania nowotworu jelita grubego, prostaty czy piersi.
Izotiocyjaniny
Izotiocyjaniny, czyli grupa związków organosiarkowych, może pomóc w zapobieganiu rozwojowi nowotworów jelita grubego, płuca, jajnika, piersi, pęcherza moczowego czy czerniaka. Mogę być dostarczane do organizmu poprzez spożywanie warzyw cebulowych, np. czosnku, cebuli, szczypiorku czy pora, warzyw kapustnych – brokułów, kalafiora, brukselki lub kapusty, a także rzodkiewek i rzeżuchy.
Odkryj moc superfoods
Określenie superfoods odnosi się do nieprzetworzonych produktów pochodzenia naturalnego, które są bogate w składniki odżywcze i mogą korzystnie wpływać na organizm.
Do grupy tej zaliczne są:
- czosnek – wspiera układ krążenia, ma działanie bakteriobójcze, przeciwmiażdżycowe i przeciwnowotworowe,
- brokuł – dzięki zawartości sulforafanu hamuje tworzenie i rozwój komórek nowotworowych,
- owoce jagodowe (w tym borówka amerykańska, jagody, maliny, jagody acai, wiśnie i truskawki) – dzięki zawartości polifenoli zapobiegają działaniu substancji rakotwórczych,
- zielona herbata – hamuje namnażanie komórek nowotworowych dzięki zawartości antyoksydantu EGCG, czyli galusanu epigallokatechiny,
- natka pietruszki – źródło witaminy C i apigeniny, która jest ważna w zapobieganiu nowotworom piersi,
- kakao – ma wysoką zawartość polifenoli.
Z jakich produktów warto zrezygnować w drodze po zdrowie?
Dbając o swoje zdrowie i chcąc uniknąć ryzyka choroby nowotworowej warto zrezygnować ze spożywania niektórych produktów. Należą do nich:
- alkohol,
- czerwone mięso,
- produkty grillowane w tradycyjny sposób,
- produkty wysokoprzetworzone i fast foody, z dużą ilością tłuszczów nasyconych, soli i substancji chemicznych,
- chipsy,
- kupne słodycze – ciastka, ciasta, cukierki czy napoje gazowane.
Na podstawie:
- https://ncez.pzh.gov.pl/choroba-a-dieta/dieta-antyrakowa-ochronny-wplyw-zywnosci-pochodzenia-roslinnego/
- https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/STUD/2020/642388/IPOL_STU(2020)642388_PL.pdf
- https://diety.nfz.gov.pl/porady/dieta-w-chorobie/dieta-przeciwnowotworowa-po-jakie-produkty-warto-siegac
- https://ncez.pzh.gov.pl/choroba-a-dieta/dieta-antyrakowa-ochronny-wplyw-zywnosci-pochodzenia-roslinnego/
- https://www.zwrotnikraka.pl/dieta-przeciwnowotworowa/
- https://diag.pl/pacjent/artykuly/dieta-antyrakowa-co-jesc-zeby-uchronic-sie-przed-nowotworami/
- https://www.wcrf.org/preventing-cancer/cancer-prevention/our-cancer-prevention-recommendations/
- https://posilkiwchorobie.pl/onkologia/czy-istnieje-dieta-antyrakowa/
