Dni Honorowego Krwiodawstwa Polskiego Czerwonego Krzyża | Bo każda kropla ma znaczenie

Dlaczego oddawanie krwi jest tak ważne?

Oddanie krwi to jeden z najbardziej bezinteresownych i skutecznych sposobów ratowania ludzkiego życia. Krew to żywa tkanka, której nie da się wyprodukować w laboratorium ani zastąpić sztucznym odpowiednikiem. W sytuacjach nagłych, jak wypadki, operacje, porody z powikłaniami czy leczenie nowotworów i chorób hematologicznych – krew często bywa jedynym ratunkiem. To żywa, niezastąpiona tkanka, bez której nowoczesna medycyna nie byłaby w stanie prawidłowo funkcjonować.

Zanim jednak trafi do osoby potrzebującej, warto uświadomić sobie, czym właściwie jest krew i jaką niezwykle złożoną rolę odgrywa w naszym organizmie. To wysoko wyspecjalizowana tkanka płynna, pełniąca szereg niezastąpionych funkcji życiowych. Każdy ze składników krwi ma określoną rolę, która wynika z jego budowy i działania ściśle powiązanego z innymi układami organizmu. To właśnie dzięki tej unikalnej strukturze i funkcji, każda donacja nabiera tak ogromnego znaczenia.

Podstawowe funkcje krwi:

• Transport tlenu i dwutlenku węgla. Erytrocyty, czyli czerwone krwinki, zawierają hemoglobinę – białko, które wiąże tlen w płucach i transportuje go do wszystkich komórek ciała. W zamian, erytrocyty odbierają z komórek dwutlenek węgla, który następnie trafia do płuc skąd jest wydychany. Bez sprawnego działania tego mechanizmu doszłoby do niedotlenienia tkanek, uszkodzenia narządów, a w konsekwencji – do zagrożenia życia. To dlatego w stanach nagłych (np. krwotok, ciężka anemia, wstrząs) konieczne bywa natychmiastowe przetoczenie krwi.
• Odżywianie komórek. Osocze, czyli płynna część krwi, działa jak system dystrybucji substancji odżywczych. Przenosi:

• • glukozę – podstawowe źródło energii dla komórek,
  • aminokwasy – budulec białek i tkanek,
  • tłuszcze – rezerwuar energii oraz materiał do budowy błon komórkowych,
  • witaminy i minerały – niezbędne do prawidłowego przebiegu reakcji biochemicznych.

Dzięki tym substancjom organizm może rosnąć, regenerować się, zwalczać infekcje i utrzymywać stabilność metaboliczną.

• Usuwanie produktów przemiany materii. W procesach metabolicznych powstają także produkty uboczne – niepotrzebne, a czasem wręcz toksyczne. Krew pełni funkcję wewnętrznego systemu oczyszczania, transportując:
  • mocznik, kwas moczowy, kreatyninę – do nerek, gdzie są filtrowane i wydalane z moczem,
  • nadmiar soli mineralnych i wody – także do nerek i gruczołów potowych,
  • dwutlenek węgla – do płuc, skąd zostaje wydalony z organizmu.

Zaburzenia tej funkcji (np. w niewydolności nerek lub wątroby) prowadzą do zatrucia organizmu i poważnych powikłań.

• Udział w reakcjach odpornościowych. Krew to także kluczowy element układu odpornościowego. W jej składzie znajdują się:
  • Leukocyty (białe krwinki) – potrafią rozpoznać i zniszczyć patogeny: bakterie, wirusy, grzyby i pasożyty,
  • przeciwciała (immunoglobuliny) – białka produkowane przez układ odpornościowy, które rozpoznają obce substancje i je neutralizują,
  • czynniki zapalne i sygnałowe, które kierują odpowiedzią immunologiczną organizmu.

Bez sprawnego działania układu odpornościowego nawet drobna infekcja mogłaby mieć poważne skutki. Dzięki krwi układ odpornościowy może działać szybko i skutecznie w całym organizmie.

• Krzepnięcie. Każde, nawet najmniejsze uszkodzenie naczynia krwionośnego wywołuje uruchomienie mechanizmu krzepnięcia. Jego elementami są:
  • Trombocyty (płytki krwi) – które gromadzą się w miejscu urazu i tworzą „korek”,
  • czynniki krzepnięcia – czyli białka krążące we krwi, które inicjują powstawanie skrzepu,
  • fibryna – białko, które tworzy siatkę zamykającą ranę i stabilizującą skrzep.

Proces ten chroni nas przed utratą krwi i umożliwia gojenie się tkanek. U osób z zaburzeniami krzepnięcia nawet drobne skaleczenie może być niebezpieczne dla życia.

• Regulacja temperatury ciała i homeostazy. Krew pełni również funkcję termoregulacyjną:
  • Rozprowadza ciepło wytwarzane w mięśniach i narządach wewnętrznych po całym ciele,
  • W sytuacjach przegrzania poprzez rozszerzanie naczyń krwionośnych i oddawanie ciepła przez skórę zapobiega przegrzaniu organizmu.

Utrzymuje również równowagę kwasowo-zasadową (pH), ciśnienie osmotyczne i objętość płynów ustrojowych, co ma znaczenie dla zachowania stabilności środowiska wewnętrznego.

• Nośnik hormonów i sygnałów chemicznych. Krew transportuje również hormony wydzielane przez gruczoły dokrewne (np. insulinę, adrenalinę, hormony tarczycy), które sterują pracą całego organizmu:
  • regulują tempo przemiany materii,
  • kontrolują poziom cukru,
  • wpływają na ciśnienie krwi, nastrój, płodność czy rytm snu i czuwania.

Dzięki krwi informacje hormonalne docierają w sposób szybki i precyzyjny do wszystkich komórek docelowych.

Kto może zostać honorowym dawcą krwi?

Oddanie krwi to gest wielkiej odpowiedzialności, dlatego musi być poprzedzony oceną ogólnego stanu zdrowia dawcy. Ma to na celu nie tylko zapewnienie bezpieczeństwa osobie, która oddaje krew, ale przede wszystkim ochronę pacjenta, który tę krew otrzyma. Krew od osoby chorej, choćby nieświadomej infekcji lub innego schorzenia, mogłaby stanowić zagrożenie dla biorcy. Z tego względu obowiązują jasno określone kryteria oraz przeciwwskazania zarówno czasowe, jak i trwałe.

Honorowym dawcą krwi może zostać osoba, która spełnia następujące warunki:

1. Wiek od 18 do 65 lat. Pełnoletniość to warunek konieczny do wyrażenia świadomej zgody, a górna granica wieku ma na celu ochronę zdrowia starszych dawców.
2. Masa ciała powyżej 50 kg. Kryterium wynika z objętości krwi pobieranej podczas donacji (450 ml). U osób lżejszych oddanie takiej ilości mogłoby spowodować zbyt duże obciążenie organizmu.
3. Dobry ogólny stan zdrowia i samopoczucie. Krwi nie wolno oddawać podczas wystąpienia: osłabienia, gorączki, bólu gardła, kaszlu ani żadnych objawów infekcji. Ważna jest też stabilność ciśnienia tętniczego i rytmu serca.
4. Brak ryzykownych zabiegów i ekspozycji medycznej w ostatnich miesiącach:

• W ciągu ostatnich 4–6 miesięcy dawca nie powinien mieć wykonanych:
• tatuażu, makijażu permanentnego, piercingu,
• zabiegów operacyjnych, laparoskopii, endoskopii (np. gastroskopia, kolonoskopia, artroskopia),
• transfuzji krwi lub preparatów krwiopochodnych.

5. Brak przyjmowania niektórych leków. Niektóre substancje farmakologiczne mogą wpływać na jakość krwi lub stan zdrowia dawcy. Suplementy diety, witaminy czy środki antykoncepcyjne nie stanowią przeciwwskazania, ale zawsze należy o nich poinformować lekarza podczas kwalifikacji.

Dawcą krwi nie może zostać osoba, u której występują stałe przeciwwskazania:

• zakażenia wirusowe i choroby przenoszone drogą krwi:
  • HIV/AIDS, wirusowe zapalenie wątroby typu B i C, kiła (Treponema pallidum),
• ciężkie choroby przewlekłe:
  • niewydolność serca, płuc, nerek, schorzenia neurologiczne, ciężkie choroby przewodu pokarmowego,
• choroby nowotworowe – złośliwe i przebiegające z przerzutami, niezależnie od czasu ich przebycia,
• choroby krwi, np. białaczki, chłoniaki, skazy krwotoczne, hemofilia,
• cukrzyca leczona insuliną – ze względu na ryzyko niestabilności metabolicznej,
• łuszczyca w fazie aktywnej – związana z ryzykiem infekcji i zaburzeń odporności,
• stosowanie narkotyków, dopalaczy lub inne zachowania zwiększające ryzyko zakażenia, np. niestosowanie zabezpieczeń podczas kontaktów seksualnych z wieloma partnerami.

W niektórych przypadkach oddanie krwi jest jak najbardziej możliwe, jednak wymaga zachowania odpowiedniego odstępu czasowego od określonych zdarzeń zdrowotnych lub sytuacji życiowych, do których m.in. należą:

• Infekcje (np. grypa, przeziębienie, angina). Należy odczekać minimum 14 dni od ustąpienia objawów i zakończenia leczenia.
• Antybiotykoterapia. Konieczne jest zachowanie 2-tygodniowego odstępu od zakończenia kuracji.
• Miesiączka. Kobiety nie powinny oddawać krwi podczas miesiączki ani przez minimum 3 dni po jej zakończeniu, by uniknąć pogorszenia samopoczucia.
• Ciąża i okres połogu. Oddanie krwi jest możliwe dopiero po 6 miesiącach od porodu lub zakończenia ciąży.
• Pobyt w krajach o zwiększonym ryzyku epidemiologicznym.W zależności od danego regionu oraz typu ryzyka (np. malaria, wirus Zachodniego Nilu), czas odroczenia może wynosić od kilku miesięcy do roku. Aktualne informacje podaje Ministerstwo Zdrowia lub Narodowe Centrum Krwi.

Jak przygotować się do oddania krwi?

Oddawanie krwi to zabieg całkowicie bezpieczny, ale wymaga właściwego przygotowania. Odpowiednie nawodnienie, wypoczynek i lekki posiłek to podstawowe warunki, które pomagają ograniczyć ryzyko niepożądanych reakcji (np. osłabienia, zawrotów głowy) i sprawiają, że donacja przebiega komfortowo – zarówno dla dawcy, jak i dla personelu medycznego.

Dzień przed oddaniem krwi:

• Wypij minimum 2 litry płynów (najlepiej wody niegazowanej lub słabej herbaty). Dobrze nawodniony organizm lepiej toleruje pobranie krwi i szybciej się regeneruje.
• Zadbaj o sen – wyśpij się. Sen powinien trwać co najmniej 7-8 godzin. Zmęczenie może zwiększać ryzyko omdlenia lub osłabienia po donacji.
• Unikaj alkoholu – nie tylko w dniu zabiegu, ale także dzień wcześniej. Alkohol odwadnia organizm i wpływa negatywnie na jakość krwi.
• Zrezygnuj z intensywnego wysiłku fizycznego. Przeciążony organizm może gorzej zareagować na utratę objętości krwi.
• Zjedz lekkostrawny posiłek. Unikaj tłustych, smażonych i ostrych potraw, które mogą zaburzać wchłanianie i trawienie.

W dniu donacji:

• Zjedz lekkie śniadanie, najlepiej oparte na węglowodanach (np. bułka z dżemem, płatki z mlekiem, banan). Nie należy oddawać krwi na czczo – to zwiększa ryzyko spadku ciśnienia i zawrotów głowy.
• Zabierz ze sobą dokument tożsamości ze zdjęciem – dowód osobisty, paszport, prawo jazdy lub inny dokument akceptowany przez centrum krwiodawstwa.
• Nie pal papierosów przed oddaniem krwi. Nikotyna obkurcza naczynia krwionośne, co może utrudnić pobranie i zwiększyć ryzyko złego samopoczucia.
• Unikaj napojów energetyzujących i kawy w nadmiarze – mogą one wpływać na ciśnienie i rytm serca.

Jak przebiega proces oddania krwi?

Sam proces donacji jest krótki, bezpieczny i bezbolesny. Przed pobraniem należy się zarejestrować i wypełnić kwestionariusz. Następnie lekarz przeprowadzi wywiad i podstawowe badania: (pomiar ciśnienia tętniczego, badanie poziomu hemoglobiny), na podstawie których zostanie dokonana kwalifikacja do zabiegu oddania krwi.

W zależności od aktualnych potrzeb placówki oraz indywidualnych predyspozycji, krew może być pobierana w różny sposób – jako pełna krew (najczęstsza metoda) lub w formie tzw. aferezy, czyli oddania tylko wybranych składników krwi, przy jednoczesnym zwrocie pozostałych elementów do organizmu. Do najważniejszych metod pobierania krwi należą:

Metoda konwencjonalna (oddanie krwi pełnej):

• pobierana jest standardowa objętość 450 ml krwi pełnej,
• zabieg trwa około 5-10 minut,
• po donacji można odpocząć, napić się wody i zjeść przekąskę,
• mężczyźni mogą oddawać krew do 6 razy w roku, kobiety do 4 razy – z zachowaniem minimum 8 tygodni przerwy pomiędzy donacjami.

Metody aferezy – oddanie wybranych składników krwi

Afereza to nowoczesna metoda pobierania tylko wybranych elementów krwi – osocza, płytek krwi lub leukocytów za pomocą specjalnego aparatu zwanego separatorem komórkowym. Pozostałe składniki krwi są w czasie rzeczywistym zwracane do organizmu. Do metod aferezy zaliczane są:

• Plazmafereza (pobieranie osocza)
  • pobierane jest wyłącznie osocze (ok. 700 ml),
  • czas trwania: około 50 minut,
  • można oddawać nie częściej niż co 2 tygodnie,
  • roczny limit to 25 litrów osocza od jednego dawcy.

Osocze wykorzystywane jest m.in. w leczeniu oparzeń, chorób immunologicznych, hemofilii oraz produkcji leków osoczopochodnych.

• Trombofereza (pobieranie płytek krwi)
  • zabieg trwa do 2 godzin,
  • można go wykonywać maksymalnie 12 razy w roku,
  • przerwy między donacjami muszą wynosić minimum 4 tygodnie.

Płytki krwi są niezbędne w leczeniu pacjentów onkologicznych, po przeszczepach, a także w stanach ciężkiego krwotoku.

• Leukafereza (pobieranie leukocytów)
  • trwa około 2 godzin,
  • możliwe jest do 12 zabiegów rocznie,
  • przerwa między pobraniami wynosi minimum 4 tygodnie.

Zabieg stosowany głównie w celach leczniczych i naukowych, w sytuacjach specjalistycznych.

Wszystkie metody aferezy odbywają się w warunkach pełnej sterylności, z użyciem sprzętu jednorazowego, a pobranie nadzoruje wykwalifikowany personel medyczny.

Po oddaniu krwi – zalecenia i środki ostrożności

Pobranie krwi to niewielkie obciążenie dla organizmu, ale warto dać sobie czas na regenerację i zadbać o kilka prostych zasad:

Bezpośrednio po donacji:

• Pozostań przez kilka minut w miejscu pobrania, odpocznij, napij się wody lub soku.
• Nie zginaj ręki w łokciu i trzymaj opatrunek przez co najmniej 2 godziny – to zapobiega powstawaniu siniaków i krwiaków.
• Unikaj wysiłku fizycznego i upałów – nie idź na siłownię, nie bierz gorącej kąpieli ani nie korzystaj z sauny.
• Pij dużo płynów (woda, soki, herbaty) – to przyspiesza uzupełnienie objętości krwi.
• Zjedz wartościowy posiłek – najlepiej bogaty w węglowodany i białko (np. pieczywo, warzywa, ryż, kasze, mięso, jajka).

W razie wystąpienia złego samopoczucia:

• jeśli poczujesz osłabienie lub zawroty głowy, połóż się z nogami uniesionymi ku górze lub pochyl się, opierając głowę między kolanami,
• jeśli w miejscu wkłucia pojawi się krwiak, stosuj zimne okłady,
• jeśli wystąpią objawy infekcji (np. gorączka, ból gardła) do 48 godzin po donacji – powiadom centrum krwiodawstwa (krew może zostać zatrzymana zanim trafi do biorcy).

Honorowe krwiodawstwo pozostaje jednym z najbardziej szlachetnych i skutecznych działań na rzecz zdrowia publicznego. Krew, jako niezastąpiony składnik terapeutyczny, odgrywa fundamentalną rolę w ratowaniu życia oraz wspieraniu procesów leczenia i rekonwalescencji. Mimo ogromnego postępu technologicznego i medycznego, nie istnieje żadna sztuczna substancja, która mogłaby w pełni zastąpić ludzką krew.

Na podstawie: https://www.gov.pl/web/nck/