Morfologia: proste badanie, które wykonujemy w ciągu życia wielokrotnie. Czym to badanie jest dla hematologa? Co może pokazać?
Morfologia jest to najczęściej wykonywane badanie diagnostyczne, najważniejsze badanie dla hematologa. Pokazuje skład krwi, który można analizować pod kątem aktualnej sytuacji pacjenta.
Często podkreślamy, że morfologia to lustro, które pokazuje, co dzieje się w organizmie. Oglądając tysiące morfologii, widzimy, że określona nieprawidłowość może być odpowiedzią układu krwinkowego na to, co dzieje się w organizmie. W czasie infekcji bakteryjnej zwiększa się np. liczba granulocytów. Zaburzenia w morfologii mogą być więc wtórne do pierwotnego problemu: jak w tym przypadku. Mogą jednak być też związane z nieprawidłowym działaniem układu krwiotwórczego, co wymaga rozszerzenia diagnostyki.
Każdy lekarz powinien wiedzieć, jak interpretować wyniki morfologii. Im częściej lekarz ogląda wyniki morfologii, tym więcej parametrów może powiązać ze sobą, a także z innymi badaniami biochemicznymi. Pozwala to postawić prawidłową diagnozę.
Czy dorosła, zdrowa osoba powinna od czasu do czasu wykonywać badanie morfologii profilaktycznie, nawet jeśli nie ma niepokojących objawów?
Tak; jako hematolodzy prowadzimy kampanię edukacyjną mającą na celu to, żeby każdy raz do roku wykonał badanie morfologiczne. Oczywiście, są też osoby, które powinny wykonywać takie badanie zdecydowanie częściej.
Wykonywanie raz w roku morfologii – nawet jeśli nie ma się niepokojących objawów – jest bardzo ważne, ponieważ dzięki temu można wcześniej wykryć choroby, które nie dają początkowo objawów lub które nie są zauważone. W Polsce jest np. opóźniona diagnostyka przewlekłej białaczki szpikowej: przy wykryciu tej choroby pacjenci w Polsce mają bardzo wysoką leukocytozę. W krajach Europy Zachodniej leukocytoza jest znacznie niższa, dzięki czemu przewlekła białaczka szpikowa jest wcześniej rozpoznawana i wcześniej leczona, a to choroba wymagająca jak najszybszego leczenia.
Początkowo bez objawów może rozwijać się też przewlekła białaczka limfocytowa, choć w przypadku tej choroby często nie jest konieczne od razu rozpoczęcie leczenia, jeśli białaczka nie jest aktywna. Po to, żeby wykryć chorobę, która początkowo nie daje objawów, konieczne jest wykonywanie morfologii okresowo, w celu profilaktycznym.
Te choroby występują jednak rzadko. Czy w takim razie „opłaca się” zalecać raz w roku morfologię?
Zasadą badań przesiewowych jest to, że trzeba objąć badaniem dużo większe grupy chorych, żeby wykryć chorobę. Dla pacjenta wczesne wykrycie przewlekłej białaczki szpikowej oznacza znacznie lepsze rokowanie. Szybkie podjęcie leczenia powoduje, że ryzyko związane z chorobą jest niwelowane.
Zalecamy każdemu wykonywanie morfologii raz do roku, jednak ryzyko chorób hematologicznych rośnie wraz z wiekiem. Dlatego morfologia powinna być obowiązkowa po 40. roku życia. To badanie znalazło się w programie Profilaktyka 40 Plus, ma się również znaleźć w nowym, zapowiadanym programie profilaktycznym. Jest to więc zgodne z naszymi zaleceniami.
Morfologię należy wykonać również wówczas, gdy pojawiają się niepokojące objawy. Które powinny skłonić do wykonania badania?
Jeśli mamy infekcję o typowym przebiegu, to nie jest konieczne wykonanie morfologii, ale jeżeli ona się przedłuża, pojawiają się bardzo wysokie gorączki, infekcje nawracają, konieczne jest ich leczenie antybiotykiem, jest to wskazanie do wykonania morfologii. Podobnie np. dłużej trwające osłabienie – najczęściej wiąże się z niedokrwistością, jednak trzeba to sprawdzić, wykonując morfologię. Również konieczne jest wykonanie morfologii, jeśli występują przedłużające się krwawienia, wybroczyny na skórze, siniaki, mimo że nie było urazu.
Odbieramy wynik morfologii i często od razu widzimy, że coś jest nie tak: niektóre parametry odbiegają od normy, są strzałki w górę, w dół. Czy taki wynik można interpretować samemu, posługując się np. kalkulatorami morfologii dostępnymi w Internecie, czy należy od razu iść do lekarza?
Na pewno nie trzeba zawsze z wynikiem morfologii od razu iść do lekarza, szczególnie do hematologa. Same odchylenia generowane przez automat wykonujący badania nie świadczą o patologii.
Wielokrotnie mówię pacjentom, że zakresy wskaźników są generowane w podobny sposób jak dla każdej innej cechy, np. wzrostu. Są osoby mające wzrost średni, niższy, wyższy, a także poniżej i powyżej „normy”, np. powyżej 2 metry. Spośród osób o wzroście powyżej 2 metrów niektóre są zdrowe, ale mogą pośród nich być też osoby z akromegalią. Podobnie w przypadku morfologii: nie każdy wynik poza normą musi być nieprawidłowy i świadczyć o chorobie. Są osoby, u których niektóre parametry zawsze będą nieco powyżej lub poniżej normy. Dlatego warto sprawdzić, jakie wyniki mieliśmy wcześniej. Jeśli wcześniej również wynik był lekko powyżej lub poniżej normy i lekarz nie widział w tym niczego niepokojącego, to prawdopodobnie nie kryje się za tym żadna nieprawidłowość, a na pewno nie jest to nieprawidłowość wymagająca pilnej diagnostyki.
Narzędzia internetowe: kalkulatory morfologii mogą być bardzo pomocne przy wstępnej interpretacji wyniku, dlatego można korzystać z tych, które znajdują się na sprawdzonych i rzetelnych stronach internetowych; ułatwiają wstępną diagnostykę. Jednak są to najczęściej narzędzia edukacyjne. Nie zastąpią lekarza, jeśli taka konsultacja jest konieczna: gdy np. wyniki znacznie odbiegają od norm – wtedy konieczna jest konsultacja lekarza rodzinnego.
Kiedy z wynikiem morfologii trzeba iść do hematologa?
Środowiska hematologów prowadzą działania edukacyjne skierowane do lekarzy rodzinnych. Mówimy, kiedy konieczna jest wizyta u hematologa, a kiedy nie. Lekarz POZ może zalecić wykonanie dodatkowych badań, by np. stwierdzić, jaka jest przyczyna niedokrwistości, np. można oznaczyć niedobory witaminy B12, kwasu foliowego lub żelaza (najlepiej jeśli jest oznaczane jako obniżenie poziomu ferrytyny). Te badania powinny być wykonane zanim pacjent pójdzie do hematologa.
Myślę, że bardzo ważne byłoby również stworzenie opieki koordynowanej w POZ dla hematologii. W ramach opieki koordynowanej byłaby możliwa np. jedna konsultacja hematologiczna, jeśli lekarz POZ chciałby skonsultować się z hematologiem lub skierować pacjenta na taką wizytę. Byłoby to bardzo pomocne, ponieważ doświadczony hematolog podpowie, czy konieczne jest objęcie pacjenta opieką hematologiczną czy nie, gdyż lekarz rodzinny może bezpiecznie prowadzić pacjenta. Szczegóły takiej koordynowanej opieki wymagają oczywiście dopracowania, wspólnie z lekarzami rodzinnymi. Generalnie bardzo chętnie uczestniczymy w spotkaniach lekarzy rodzinnych, opracowujemy algorytmy pokazujące, kiedy taka konsultacja hematologiczna jest konieczna, po wykonaniu jakich badań.
Na pewno jednak podstawą właściwej diagnostyki jest dobrze przeprowadzony wywiad z pacjentem, zbadanie go oraz wykonanie morfologii.
Rozmawiała: Katarzyna Pinkosz
Regularne badania profilaktyczne mogą pomóc w wykryciu wielu chorób nowotworowych, dlatego warto pamiętać o wynonywaniu badań morfologii krwi, w interpretacji których może pomóc kalkulator morfologii dla dorosłych oraz dla dzieci.
Kalkulator morfologii powstał przy wsparciu Fundacji DKMS oraz Fundacji Carita im. Wiesławy Adamiec.
