Dawca szpiku – to brzmi dumnie!

Transplantacja krwiotwórczych komórek ma­cierzystych od dawców rodzinnych bądź nie­spokrewnionych to jedna z kluczowych metod leczenia nowotworów hematologicznych oraz niektórych chorób nienowotworowych szpi­ku. Aby chory mógł skorzystać z potencjału, jaki tkwi w przeszczepieniu i zyskać szansę na zdrowie i życie, potrzebny jest dawca.

Dawca potencjalny i rzeczywisty

Dawcą może być członek rodziny bądź osoba niespokrewniona. Zawsze jednak musi to być tak zwany bliźniak genetyczny, czyli osoba, której antygeny (białka) zgodności tkankowej, określane skrótem HLA (z ang. Human Leuko­cyte Antygen) pasują do HLA biorcy. Ponieważ układ ten może tworzyć miliony kombinacji, bywa, że z tego powodu trzeba szukać bliźnia­ka genetycznego poza rodziną. Znalezieniu go służy baza dawców szpiku – jedną z nich pro­wadzi działająca w Polsce Fundacja DKMS.

Każda osoba, która podjęła świadomą decyzję i zarejestrowała się w tej bazie, staje się po­tencjalnym dawcą szpiku. Procedura rejestra­cyjna jest bardzo prosta – nie trzeba nawet wychodzić z domu, gdyż wystarczy wejść na stronę dkms.pl i zamówić bezpłatny pa­kiet rejestracyjny prosto do domu. Kiedy pakiet przyjdzie, należy samodzielnie pobrać wymaz z wewnętrznej strony policzka za pomocą pałe­czek, które są dołączone do przesyłki, wypełnić formularz i wraz z wymazem odesłać na adres Fundacji w kopercie zwrotnej dołączonej do pakietu. Wymaz zostaje przebadany w labora­torium pod kątem układu cech zgodności tkan­kowej (HLA) potencjalnego Dawcy. Wyniki tego badania są wystarczające dla klinik transplan­tacyjnych do oszacowania potencjalnej zgod­ności dawcy z biorcą.

Rejestracja w bazie dawców szpiku nie jest jed­noznaczna z tym, że faktycznie dojdzie do po­brania komórek. Do czasu, dopóki bliźniak ge­netyczny nie będzie potrzebował transplantacji szpiku, osoba zarejestrowana w bazie będzie fi­gurować jako potencjalny dawca szpiku. Stanie się faktycznym dawcą szpiku, kiedy odda mate­riał do transplantacji osobie potrzebującej.

Wszystko zaczyna się od telefonu

Jeśli podczas rozmowy telefonicznej dawca wyrazi zgodę na pobranie od niego krwiotwór­czych komórek macierzystych, uruchomiona zostaje procedura medyczna i administracyj­na, dzięki której bliźniak genetyczny dawcy ma szansę otrzymać lek, który stanie się dla nie­go furtką do zdrowia. Nie jest prawdą, że bez­pośrednio po telefonie z fundacji potencjalny dawca musi niezwłocznie stawić się w placów­ce, w której przeprowadzone zostanie pobranie krwiotwórczych komórek macierzystych. Na wyznaczenie terminu pobrania duży wpływ ma bowiem stan zdrowia chorego..

Na każdym etapie procedury dawcy towarzyszyć będzie koordynator. Na początek dawca pro­szony jest o podzielenie się informacją o swojej dostępności i aktualnym stanie zdrowia. Otrzy­ma też pocztą elektroniczną lub tradycyjną ankietę medyczną, którą po wypełnieniu odeśle do Fundacji. Następnie w przychodni w pobli­żu swojego miejsca zamieszkania dawca odda krew w celu potwierdzenia zgodności tkanko­wej z biorcą, oznaczenia grupy krwi z czynni­kiem Rh oraz wykluczenia chorób zakaźnych. Jest to tak zwana typizacja potwierdzająca. Kiedy zgodność zostanie potwierdzona, z daw­cą skontaktuje się koordynator do spraw po­brań i poinformuje o terminie i miejscu badań wstępnych, wybranej przez klinikę prowadzącą pacjenta metodzie pobrania oraz terminie po­brania. Kolejny krok to przeprowadzenie badań kwalifikacyjnych, czyli badania krwi (morfolo­gia, parametry biochemiczne i wirusologiczne), ogólne badanie moczu, USG jamy brzusznej, EKG, RTG klatki piersiowej. Jeśli wyniki będą do­bre, potencjalny dawca zostanie zakwalifikowany do pobrania materiału do przeszczepienia.

Donacja przeszczepu – krok po kroku

Donacja następuje najczęściej po 2-3 tygo­dniach od momentu szczegółowych badań. Realizuje się ją dwoma metodami – o wyborze najwłaściwszej decyduje lekarz prowadzący chorego. Pierwsza z nich to pobranie szpiku z talerza kości biodrowej – wykorzystuje się ją u ok. 10% dawców. Druga metoda polega na pozyskaniu krwiotwórczych komórek macie­rzystych z krwi obwodowej – w ten sposób po­biera się materiał przeszczepowy od większości dawców.

Pobranie komórek macierzystych z krwi ob­wodowej najczęściej wymaga jednodniowej wizyty w klinice pobrania, a sama procedura trwa 3-5 godzin. Na 4-5 dni przed pobraniem materiału przeprowadza się u dawcy mobili­zację komórek krwiotwórczych poprzez poda­nie w formie zastrzyków podskórnych czynni­ka wzrostu G-CSF. Dzięki niemu krwiotwórcze komórki macierzyste przedostają się ze szpi­ku do krwi. W wyznaczonym terminie nastę­puje ich pobranie metodą aferezy. Polega to na oddzieleniu krwiotwórczych komórek macierzystych z krwi obwodowej z wykorzy­staniem specjalnego aparatu i zamkniętego obiegu krwi żylnej na obu rękach dawcy. Gdy­by okazało się, że pobranych komórek jest za mało, w kolejnym dniu wykonywana jest po­wtórna afereza.

Procedura pobrania krwiotwórczych komórek macierzystych z krwi obwodowej nie wyma­ga znieczulenia ogólnego, a dawcy nie muszą być hospitalizowani ani w trakcie przyjmowania czynnika wzrostu, ani w czasie aferezy. Inaczej jest podczas pobrania szpiku z talerza kości biodrowej – donacja wiąże się z 2-3 dniowym pobytem w szpitalu z uwagi na konieczność wy­konania znieczulenia ogólnego.

Po donacji dawca przez okres dwóch lat trakto­wany jest jako zarezerwowany dla tego konkretnego pacjenta, na wypadek nawrotu choroby.

Przywileje dawcy przeszczepu

Dawca lub zasłużony dawca to ktoś ważny i wyjątkowy – dlatego nie musi się o nic mar­twić w procesie kwalifikacji do donacji i samej donacji; o wszystko dba Fundacja DKMS, za­pewniając hotel, wyżywienie, pokrywając koszty przejazdu i pomagając w załatwieniu formalno­ści – także z pracodawcą dawcy.

Dawcy przysługują również z mocy ustaw peł­nopłatne dni wolne na czas realizacji procedury związanej z pobraniem krwiotwórczych komórek macierzystych lub szpiku. W wybranych mia­stach może też podróżować bezpłatnie środ­kami transportu publicznego lub nabywać bilet roczny za niewielką opłatą oraz korzystać poza kolejnością z ambulatoryjnej opieki zdrowot­nej, czyli świadczeń niewymagających leczenia w warunkach całodobowych lub całodziennych. Zasłużony dawca może dodatkowo korzystać z bezpłatnego (do wysokości limitu finansowa­nia, zapisanego w ustawie) zaopatrywania się w leki, objęte wykazem leków refundowanych oraz wykazem leków, które można stosować w związku z oddawaniem krwi, takie jak prepara­ty witaminowe, kwas foliowy i żelazo.

Artykuł pochodzi z kampanii „Hematologia – poznaj choroby krwi” przygotowanej przez Warsaw Press, a której partnerem medialnym jest portal Hematoonkologia.pl. Całość materiałów znajdą Państwo na warsawpress.com.