Czym jest odczyn Biernackiego?
Profesor Biernacki zauważył, że w pewnych stanach chorobowych krwinki czerwone (erytrocyty) opadają szybciej niż ma to miejsce u osób zdrowych. Zatem zjawisko szybkości opadania krwinek czerwonych w zależności od rodzaju schorzenia nazywamy odczynem Biernackiego. W prawidłowych (fizjologicznych) warunkach krwinki czerwone opadają powoli. W różnych chorobach proces ten może przyspieszać, ale także zwalniać poniżej normy. Szybkość opadania krwinek zależy zarówno od ich budowy i liczby, jak i od składu osocza, w którym mogą tworzyć się skupiska (kompleksy) wpływające na tempo opadania. Odczyn Biernackiego jest bardzo często mylony z objawem Biernackiego. Objaw ten został również odkryty przez tego samego naukowca, ale opisuje on porażenie nerwu łokciowego w przebiegu kiły. Odczyn Biernackiego dotyczy erytrocytów i jest wykorzystywany w diagnostyce laboratoryjnej. Angielska nazwa tego badania to ESR (erythrocyte sedimentation rate).
Odczyn opadania krwinek jest badaniem nieswoistym, czyli nie wskazuje jednoznacznie, jaka choroba jest przyczyną nieprawidłowego wyniku. Podwyższone OB informuje jedynie o tym, że w organizmie może się toczyć jakiś proces – np. zapalny, zakaźny, autoimmunologiczny lub nowotworowy – ale samo badanie nie pozwala określić dokładnej diagnozy. Przyspieszony odczyn Biernackiego zwykle wskazuje na to, że w organizmie zachodzi jakiś rzeczywisty proces – choroba organiczna. Dzięki temu badaniu można odróżnić takie schorzenia od chorób czynnościowych, w których nieprawidłowa jest czynność organizmu.
Co wpływa na wartość odczynu Biernackiego?
Wartości referencyjne – jaka jest norma dla odczynu Biernackiego?
Czynników wpływających na wartość OB jest wiele. Badanie przeprowadzane jest w probówce. Krew pobierana jest z żyły, a przygotowanie nie wymaga podjęcia specjalnych działań – zazwyczaj wystarczy być na czczo i zadbać o odpowiednie nawodnienie. Aby dowiedzieć się, czy odczyn opadania krwinek wzrósł czy zmalał, powinniśmy znać wartości referencyjne dla odpowiednich grup:
- mężczyźni: do 8 mm/h (po 60. r.ż. do 15 mm/h),
- kobiety: do 15 mm/h (po 60. r.ż. do 20 mm/h),
- noworodki – 0-2 mm/h,
- niemowlęta do 6 miesiąca życia – 12-17 mm/h.
Różne placówki diagnostyczne mogą stosować nieco inne zakresy norm dla poszczególnych badań, dlatego wynik OB zawsze najlepiej porównać z normami podanymi na wydruku, który otrzymuje pacjent. Pamiętajmy, że prawidłowe wartości są różne dla płci i wieku.
Jeśli wynik odbiega od normy, warto skontaktować się z lekarzem, aby ustalić przyczynę tej nieprawidłowości. W niektórych przypadkach może zaistnieć potrzeba wykonania dodatkowych badań diagnostycznych, których zakres jest ustalany indywidualnie – w zależności od zgłaszanych objawów, wywiadu chorobowego oraz ogólnego stanu zdrowia pacjenta.
Co wpływa na podwyższenie lub obniżenie OB?
Przypominamy, że OB nie jest badaniem swoistym – jest wiele czynników, które mogą podwyższać lub obniżać jego wartość. Na poziom odczynu opadania krwinek wpływają zarówno choroby, jak i różne stany fizjologiczne czy indywidualne cechy organizmu. Do najczęstszych czynników przyspieszających OB należą:
- Zwiększenie wielkości krwinek czerwonych (MCV) lub zmniejszenie liczby krwinek czerwonych (RBC) – jeśli krwinki są większe lub jest ich mniej niż normalnie, opadają szybciej w próbce krwi.
- Zwiększenie stężenia substancji o ładunku dodatnim (fibrynogen, globuliny) – niektóre białka we krwi przyciągają krwinki czerwone (stąd mówi się o ładunku dodatnim), które łączą się w grupy i szybciej opadają.
- Zmniejszenie stężenia substancji o ładunku ujemnym (albuminy, lecytyny) – normalnie niektóre substancje odpychają krwinki (czyli mają ładunek ujemny), spowalniając ich opadanie. Jeśli tych substancji jest mniej, krwinki szybciej się łączą i szybciej opadają w probówce.
W przypadku obniżenia wartości OB mamy do czynienia z odwrotną sytuacją. Zmiany dotyczą tych samych czynników, jednak zachodzą w przeciwnym kierunku, przez co tempo opadania krwinek spowalnia. W praktyce wygląda to tak:
- Zmniejszenie wielkości krwinek czerwonych (MCV) lub zwiększenie liczby krwinek czerwonych (RBC) – jeśli krwinki są mniejsze lub jest ich więcej niż normalnie, opadają szybciej w próbce krwi.
- Zmniejszenie stężenia substancji o ładunku dodatnim (fibrynogen, globuliny) – skoro jest mniej białek o ładunku dodatnim, mniej będą przyciągane i w związku z tym będą wolniej opadać.
- Zwiększenie stężenia substancji o ładunku ujemnym (albuminy, lecytyny) – będzie więcej substancji, które będą odpychać krwinki od siebie, stąd nie będą się łączyć w skupiska i będą wolniej opadać.
Jakie wyróżniamy schorzenia i czynniki, które mogą wpłynąć na obniżenie lub podwyższenie OB? Kiedy je oznaczamy?
Dzięki zrozumieniu mechanizmów łatwiej jest omówić, jakie choroby i stany mogą powodować podwyższenie lub obniżenie wartości OB. Dzielimy je na fizjologiczne i patologiczne.
Fizjologiczne (prawidłowe):
- gorąca kąpiel,
- obfite posiłki,
- leki (antykoncepcja doustna, dekstran, penicylamina, anaboliki, np. testosteron, witamina A,)
- miesiączka, ciąża (10-12 tyg.),
- okres okołoporodowy (normalizacja poziomu następuje w ok. 6 tyg. po porodzie).
Patologiczne:
- ostre i przewlekłe stany zapalne, w tym choroby bakteryjne i wirusowe,
- sepsa (posocznica),
- zapalenia płuc,
- marskość wątroby,
- zespół nerczycowy,
- choroby nowotworowe,
- choroby hematologiczne: niedokrwistości aplastyczne i hemolityczne, białaczki, gammapatia monoklonalna,
- inne: martwice tkanek, urazy, złamania, operacje, hipercholesterolemia, choroby reumatyczne.
Stanami obniżającymi odczyn Biernackiego są:
- czerwienica prawdziwa i wtórna,
- krioglobulinemie,
- anemia sierpowata,
- przewlekła niewydolność krążenia,
- niektóre stany alergiczne,
- leki przeciwzapalne (wartości fałszywie niskie).
W praktyce wynik OB należy zawsze interpretować w kontekście innych badań, objawów pacjenta oraz jego historii zdrowia. Wskazaniami do oznaczenia OB jest diagnozowanie schorzeń z przebiegającym stanem zapalnym oraz zaburzeniem składu białek we krwi. Niemniej, OB warto badać, aczkolwiek jest szerokim parametrem, stąd trudno wyróżnić precyzyjne objawy, które mogłyby skłaniać do oznaczenia go we krwi. Jednak należy mieć na uwadze te, które ujawniają się wraz ze stanem zapalnym, czyli m.in. gorączka, bóle głowy, zwiększona potliwość czy bóle mięśni i stawów. Ewentualne nieprawidłowości powinny być omówione z lekarzem, który zdecyduje, czy istnieje potrzeba wykonania dodatkowych badań.
OB jest badaniem, które mierzy tempo opadania krwinek czerwonych krwi. Wynik nie wskazuje bezpośrednio na konkretną chorobę, ale może sygnalizować, że w organizmie przebiega proces chorobowy. Odczyn Biernackiego jest parametrem, który warto oznaczyć. To prosta i przydatna wskazówka dla lekarza. Choć wynik OB nie pozwala na postawienie jednoznacznej diagnozy i zawsze wymaga interpretacji w kontekście klinicznym pacjenta, stanowi proste i łatwo dostępne badanie, które może być wartościowym, wstępnym narzędziem w ocenie ogólnego stanu zdrowia oraz wczesnym sygnałem ewentualnych nieprawidłowości.
Bibliografia:
- Szczeklik A., Gajewski P., Interna Szczeklika 2025, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, ISBN: 978-83-743-0733-8,
- Demkow U., Diagnostyka Laboratoryjna Tom I, Oficyna Wydawnicza Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, ISBN: 978-83-7637-342-3.
Słowniczek:
Albuminy – główne białka we krwi, które utrzymują prawidłowe ciśnienie osmotyczne i transportują różne substancje.
Anaboliki – syntetyczne hormony lub ich pochodne stosowane do zwiększenia masy mięśniowej, mogą wpływać na zdrowie serca i wątroby.
Anemia aplastyczna – rodzaj niedokrwistości, w której szpik kostny nie produkuje wystarczającej liczby krwinek.
Anemia hemolityczna – niedokrwistość wynikająca z przyspieszonego niszczenia krwinek czerwonych.
Anemia sierpowata – choroba genetyczna, w której krwinki czerwone mają nietypowy kształt, co utrudnia transport tlenu.
Antykoncepcja doustna – tabletki przyjmowane przez kobiety w celu zapobiegania ciąży. Zawierają hormony, które wpływają na owulację, śluz szyjkowy i błonę macicy, utrudniając zapłodnienie. Mogą też nieznacznie zmieniać skład krwi lub tempo opadania krwinek czerwonych (OB).
Autoimmunologiczny proces – sytuacja, gdy układ odpornościowy atakuje własne komórki lub tkanki organizmu.
Białaczka – nowotwór krwi, w którym dochodzi do nadmiernego namnażania nieprawidłowych krwinek.
Choroby reumatyczne – grupy chorób, w których dochodzi do zapalenia stawów lub tkanek łącznych.
Czerwienica (nadkrwistość) – stan, w którym we krwi jest zbyt dużo krwinek czerwonych.
Fibrynogen – białko krwi uczestniczące w krzepnięciu i tworzeniu skrzepów.
Gammapatia monoklonalna – stan, w którym w krwi występuje nadmiar jednego typu białka (immunoglobuliny).
Hipercholesterolemia – podwyższony poziom cholesterolu we krwi.
Kiła – choroba zakaźna wywołana przez bakterię Treponema pallidum, przenoszona głównie drogą płciową.
Krioglobulinemie – zaburzenia, w których we krwi pojawiają się białka tworzące skrzepy w niskich temperaturach.
Lecytyny – substancje w osoczu, które mają ładunek ujemny i pomagają utrzymać krwinki czerwone w rozproszeniu.
Marskość wątroby – przewlekłe uszkodzenie wątroby prowadzące do włóknienia i niewydolności tego narządu.
MCV (średnia objętość krwinki czerwonej) – wskaźnik pokazujący, jak duża jest przeciętna krwinka czerwona.
Niedokrwistość – stan, w którym we krwi jest za mało krwinek czerwonych lub hemoglobiny, co utrudnia transport tlenu.
Niewydolność krążenia – sytuacja, gdy serce nie pompuje krwi wystarczająco skutecznie.
Odczyn Biernackiego (OB) – tempo opadania krwinek czerwonych w próbce krwi.
Patologia (w medycynie) – nauka o chorobach i nieprawidłowościach w organizmie; także określenie samej nieprawidłowości.
RBC – liczba czerwonych krwinek w organizmie.
Sepsa – ciężka reakcja organizmu na zakażenie, prowadząca do uszkodzenia narządów.
Stan zapalny – reakcja organizmu na infekcję, uraz lub chorobę, często objawia się zaczerwienieniem, bólem i gorączką.
Stany alergiczne – reakcje organizmu na alergeny, które wywołują objawy takie jak wysypka, kichanie czy duszność.
Wartość referencyjna – zakres norm, w którym wynik badania jest uznawany za prawidłowy.
Zespół nerczycowy – choroba nerek, w której dochodzi do utraty białka z moczem i obrzęków.
