Jak radzić sobie z bólem nowotworowym?

Czym jest ból?

Zgodnie z oficjalną definicją, stworzoną przez Międzynarodowe Towarzystwo Badania Bólu (International Association for the Study of Pain, IASP), „Ból to przykre doznanie czuciowe i emocjonalne, związane lub przypominające doznanie związane z aktualnie występującym lub potencjalnym uszkodzeniem tkanek:

Ból jest zawsze osobistym doświadczeniem, na które w różnym stopniu wpływają czynniki biologiczne, psychologiczne i społeczne.
Ból i nocycepcja to różne zjawiska. Odczuwania bólu nie można wywnioskować wyłącznie z aktywności neuronów czuciowych.
Ludzie poznają pojęcie bólu poprzez swoje życiowe doświadczenia.
Należy uszanować zgłaszane przez osobę doznanie jako ból.
Chociaż ból zwykle pełni rolę adaptacyjną, może mieć negatywny wpływ na funkcjonowanie oraz samopoczucie społeczne i psychologiczne.
Opis słowny jest tylko jednym z kilku zachowań wyrażających ból; niezdolność do komunikowania się nie neguje możliwości odczuwania bólu przez człowieka lub zwierzę”¹.

Kilka faktów o bólu nowotworowym

Ból jest rutynowo oceniany w ramach opieki onkologicznej. Dostępne są różne skale oceny, a powszechnie stosowane są skale numeryczne. Pacjenci mogą zostać poproszeni o ocenę swojego bólu np. w skali 0-10, przy czym wynik 0 oznacza brak bólu, a wynik 10 ból nie do zniesienia.

Dostępnych jest wiele skutecznych metod leczenia zapewniających ulgę w bólu na wszystkich etapach i typach nowotworów. Pacjenci nie muszą znosić bólu.

Leczenie bólu nowotworowego

Dostępne są różnorodne sposoby łagodzenia bólu nowotworowego, obejmujące nieopioidowe leki przeciwbólowe, opioidowe leki przeciwbólowe, radioterapię, a w niektórych przypadkach zabieg chirurgiczny. Dobór odpowiednich środków jest zależny od rodzaju i nasilenia bólu oraz od ogólnego stanu zdrowia i poziomu sprawności pacjenta. Zazwyczaj dobiera się następujące środki do leczenia różnych form bólu:

Łagodny ból nowotworowy: nieopioidowe leki przeciwbólowe, takie jak paracetamol lub niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), np. aspiryna, ibuprofen, diklofenak;
Łagodny do umiarkowanego ból nowotworowy: słabe opioidy, takie jak kodeina, dihydrokodeina lub tramadol, które mogą być podawane razem z lekami nieopioidowymi;
Umiarkowany do silnego ból nowotworowy: zwykle leczony silnymi opioidami, najczęściej morfiną lub oksykodonem, fentanylem, hydromorfonem i metadonem. W leczeniu epizodów przełomowego bólu najczęściej stosuje się szybko działającą morfinę lub fentanyl;
Ból kości spowodowany przerzutami można leczyć za pomocą radioterapii, lekami przeciwbólowymi oraz bisfosfonianami i denosumabem (opóźniają wystąpienie bólu kości i zapobiegają powikłaniom kostnym, takim jak złamania);
Ból wynikający z ucisku rdzenia kręgowego spowodowanego przerzutami: zwykle leczony radioterapią z lub bez sterydów, czasami wymaga operacji usunięcia guza lub ustabilizowania kręgów;
Ból neuropatyczny może być spowodowany samym nowotworem, terapiami przeciwnowotworowymi lub infekcjami (takimi jak półpasiec). Powoduje on nieprzyjemne odczucia i może być trudny do leczenia. Jest leczony opioidami, a także lekami wspomagającymi, które mogą zmniejszać ból nerwowy (leki przeciwdrgawkowe, leki przeciwdepresyjne i plastry z lidokainą);
Ból oporny na leczenie (uporczywy ból, który nie jest łagodzony przez standardowe leczenie farmakologiczne) może czasem wymagać zastosowania bardziej inwazyjnych metod, takich jak: dooponowe leczenie opioidami, blokada nerwów obwodowych, blokada neurolityczna, stymulacja rdzenia kręgowego lub kordotomia.

Podobnie jak każdy rodzaj terapii, leczenie bólu może wywołać działać niepożądane (zwykle są łagodne):

W przypadku NPLZ mogą wystąpić objawy ze strony układu pokarmowego, dodatkowo paracetamol może wywołać wysypkę lub swędzenie skóry;
Częste działania niepożądane opioidowych leków przeciwbólowych obejmują zaparcia, senność, nudności i wymioty (pomóc może przyjmowanie odpowiedniej ilości płynów);
Możliwe skutki uboczne radioterapii obejmują zmęczenie i podrażnienie skóry wokół leczonego obszaru, czasami również tymczasowe nasilenie bólu.

Jak poprawić swoje samopoczucie?

Leczenie nowotworu to często proces obciążający fizycznie i psychicznie. Organizm przede wszystkim potrzebuje czasu na regenerację, która zależy od indywidualnych doświadczeń i predyspozycji. Nie warto więc porównywać się z innymi.

Liczne badania wykazują, że zdrowy styl życia może poprawić samopoczucie fizyczne i psychiczne. Podstawową zasadą powinno być słuchanie swojego ciała, aby zapewnić mu odpowiednią ilość odpoczynku i snu. Jeśli samopoczucie na to pozwala, warto odnaleźć aktywność fizyczną, która dodatkowo może sprawiać przyjemność, np. spacerowanie, jazdę na rowerze czy pływanie. Ważne, aby powoli zwiększać intensywność ćwiczeń, a w razie potrzeby tymczasowo je ograniczyć.

W czasie regeneracji ważna jest także zdrowa dieta, czyli: regularne spożywanie zbilansowanych posiłków; przyjmowanie ok. 30 ml płynów na 1 kg masy ciała; unikanie cukru i przetworzonej żywności; zastąpienie przekąsek warzywami i owocami; zmniejszenie spożycia tłuszczy trans.

W 2013 r. opracowano krótki zbiór zaleceń dla osób w trakcie i po leczeniu nowotworowym:

Nie pal.
Unikaj biernego palenia.
Regularnie ćwicz.
Unikaj przybierania na wadze.
Stosuj zdrową dietę.
Pij alkohol z umiarem (jeśli w ogóle).
Regularnie uczestnicz w badaniach kontrolnych i badaniach przesiewowych.
Utrzymuj kontakt z przyjaciółmi i rodziną, a także z innymi osobami, które przeżyły chorobę nowotworową².

Wiele osób zmagających się z nowotworem czuje niepewność lub lęk, zmęczenie i przytłoczenie sytuacją, w której się znalazło. Warto wtedy otwarcie rozmawiać z najbliższymi o tym, jakie uczucia nam towarzyszą, czego od nich oczekujemy. Część pacjentów ceni sobie także wsparcie emocjonalne płynące ze strony innych osób z chorobą nowotworową. Kontakt z fundacją, dołączenie do grupy wsparcia może przynieść poczucie zrozumienia, otrzymanie porad na temat łagodzenia bólu i odnalezienia się w nowej rzeczywistości oraz przynieść otuchę i nadzieję.

Lista fundacji, które wspierają osoby z nowotworem dostępna jest tutaj.

Jeśli pomimo emocjonalnego wsparcia otrzymanego od osób znajdujących się w otoczeniu, niepokój lub przygnębienie się nasilają, warto porozmawiać z lekarzem lub personelem medycznym, którzy mogą skierować pacjenta do psychoonkologa lub psychologa, mającego doświadczenie w pracy z osobami z chorobą nowotworową.

Warto prosić o wsparcie i pomoc.

1. ptbb.pl.
2. Wolin KY, Dart H, Colditz GA. Eight ways to stay healthy after cancer: an evidence-based message. Cancer Causes Control 2013;24(5):827–837.

Artykuł powstał w ramach kampanii "W pełni wiedzy: Wrzesień - Miesiąc Świadomości Nowotworów Krwi".

Na podstawie: