Czym jest ból?
Zgodnie z oficjalną definicją, stworzoną przez Międzynarodowe Towarzystwo Badania Bólu (International Association for the Study of Pain, IASP), „Ból to przykre doznanie czuciowe i emocjonalne, związane lub przypominające doznanie związane z aktualnie występującym lub potencjalnym uszkodzeniem tkanek:
- Ból jest zawsze osobistym doświadczeniem, na które w różnym stopniu wpływają czynniki biologiczne, psychologiczne i społeczne.
- Ból i nocycepcja to różne zjawiska. Odczuwania bólu nie można wywnioskować wyłącznie z aktywności neuronów czuciowych.
- Ludzie poznają pojęcie bólu poprzez swoje życiowe doświadczenia.
- Należy uszanować zgłaszane przez osobę doznanie jako ból.
- Chociaż ból zwykle pełni rolę adaptacyjną, może mieć negatywny wpływ na funkcjonowanie oraz samopoczucie społeczne i psychologiczne.
- Opis słowny jest tylko jednym z kilku zachowań wyrażających ból; niezdolność do komunikowania się nie neguje możliwości odczuwania bólu przez człowieka lub zwierzę”1.
Kilka faktów o bólu nowotworowym
Ból jest rutynowo oceniany w ramach opieki onkologicznej. Dostępne są różne skale oceny, a powszechnie stosowane są skale numeryczne. Pacjenci mogą zostać poproszeni o ocenę swojego bólu np. w skali 0-10, przy czym wynik 0 oznacza brak bólu, a wynik 10 ból nie do zniesienia.
Dostępnych jest wiele skutecznych metod leczenia zapewniających ulgę w bólu na wszystkich etapach i typach nowotworów. Pacjenci nie muszą znosić bólu.
Leczenie bólu nowotworowego
Dostępne są różnorodne sposoby łagodzenia bólu nowotworowego, obejmujące nieopioidowe leki przeciwbólowe, opioidowe leki przeciwbólowe, radioterapię, a w niektórych przypadkach zabieg chirurgiczny. Dobór odpowiednich środków jest zależny od rodzaju i nasilenia bólu oraz od ogólnego stanu zdrowia i poziomu sprawności pacjenta. Zazwyczaj dobiera się następujące środki do leczenia różnych form bólu:
- Łagodny ból nowotworowy: nieopioidowe leki przeciwbólowe, takie jak paracetamol lub niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), np. aspiryna, ibuprofen, diklofenak;
- Łagodny do umiarkowanego ból nowotworowy: słabe opioidy, takie jak kodeina, dihydrokodeina lub tramadol, które mogą być podawane razem z lekami nieopioidowymi;
- Umiarkowany do silnego ból nowotworowy: zwykle leczony silnymi opioidami, najczęściej morfiną lub oksykodonem, fentanylem, hydromorfonem i metadonem. W leczeniu epizodów przełomowego bólu najczęściej stosuje się szybko działającą morfinę lub fentanyl;
- Ból kości spowodowany przerzutami można leczyć za pomocą radioterapii, lekami przeciwbólowymi oraz bisfosfonianami i denosumabem (opóźniają wystąpienie bólu kości i zapobiegają powikłaniom kostnym, takim jak złamania);
- Ból wynikający z ucisku rdzenia kręgowego spowodowanego przerzutami: zwykle leczony radioterapią z lub bez sterydów, czasami wymaga operacji usunięcia guza lub ustabilizowania kręgów;
- Ból neuropatyczny może być spowodowany samym nowotworem, terapiami przeciwnowotworowymi lub infekcjami (takimi jak półpasiec). Powoduje on nieprzyjemne odczucia i może być trudny do leczenia. Jest leczony opioidami, a także lekami wspomagającymi, które mogą zmniejszać ból nerwowy (leki przeciwdrgawkowe, leki przeciwdepresyjne i plastry z lidokainą);
- Ból oporny na leczenie (uporczywy ból, który nie jest łagodzony przez standardowe leczenie farmakologiczne) może czasem wymagać zastosowania bardziej inwazyjnych metod, takich jak: dooponowe leczenie opioidami, blokada nerwów obwodowych, blokada neurolityczna, stymulacja rdzenia kręgowego lub kordotomia.
Podobnie jak każdy rodzaj terapii, leczenie bólu może wywołać działać niepożądane (zwykle są łagodne):
- W przypadku NPLZ mogą wystąpić objawy ze strony układu pokarmowego, dodatkowo paracetamol może wywołać wysypkę lub swędzenie skóry;
- Częste działania niepożądane opioidowych leków przeciwbólowych obejmują zaparcia, senność, nudności i wymioty (pomóc może przyjmowanie odpowiedniej ilości płynów);
- Możliwe skutki uboczne radioterapii obejmują zmęczenie i podrażnienie skóry wokół leczonego obszaru, czasami również tymczasowe nasilenie bólu.
Jak poprawić swoje samopoczucie?
Leczenie nowotworu to często proces obciążający fizycznie i psychicznie. Organizm przede wszystkim potrzebuje czasu na regenerację, która zależy od indywidualnych doświadczeń i predyspozycji. Nie warto więc porównywać się z innymi.
Liczne badania wykazują, że zdrowy styl życia może poprawić samopoczucie fizyczne i psychiczne. Podstawową zasadą powinno być słuchanie swojego ciała, aby zapewnić mu odpowiednią ilość odpoczynku i snu. Jeśli samopoczucie na to pozwala, warto odnaleźć aktywność fizyczną, która dodatkowo może sprawiać przyjemność, np. spacerowanie, jazdę na rowerze czy pływanie. Ważne, aby powoli zwiększać intensywność ćwiczeń, a w razie potrzeby tymczasowo je ograniczyć.
W czasie regeneracji ważna jest także zdrowa dieta, czyli: regularne spożywanie zbilansowanych posiłków; przyjmowanie ok. 30 ml płynów na 1 kg masy ciała; unikanie cukru i przetworzonej żywności; zastąpienie przekąsek warzywami i owocami; zmniejszenie spożycia tłuszczy trans.
W 2013 r. opracowano krótki zbiór zaleceń dla osób w trakcie i po leczeniu nowotworowym:
- Nie pal.
- Unikaj biernego palenia.
- Regularnie ćwicz.
- Unikaj przybierania na wadze.
- Stosuj zdrową dietę.
- Pij alkohol z umiarem (jeśli w ogóle).
- Regularnie uczestnicz w badaniach kontrolnych i badaniach przesiewowych.
- Utrzymuj kontakt z przyjaciółmi i rodziną, a także z innymi osobami, które przeżyły chorobę nowotworową2.
Wiele osób zmagających się z nowotworem czuje niepewność lub lęk, zmęczenie i przytłoczenie sytuacją, w której się znalazło. Warto wtedy otwarcie rozmawiać z najbliższymi o tym, jakie uczucia nam towarzyszą, czego od nich oczekujemy. Część pacjentów ceni sobie także wsparcie emocjonalne płynące ze strony innych osób z chorobą nowotworową. Kontakt z fundacją, dołączenie do grupy wsparcia może przynieść poczucie zrozumienia, otrzymanie porad na temat łagodzenia bólu i odnalezienia się w nowej rzeczywistości oraz przynieść otuchę i nadzieję.
Lista fundacji, które wspierają osoby z nowotworem dostępna jest tutaj.
Jeśli pomimo emocjonalnego wsparcia otrzymanego od osób znajdujących się w otoczeniu, niepokój lub przygnębienie się nasilają, warto porozmawiać z lekarzem lub personelem medycznym, którzy mogą skierować pacjenta do psychoonkologa lub psychologa, mającego doświadczenie w pracy z osobami z chorobą nowotworową.
Warto prosić o wsparcie i pomoc.
1. ptbb.pl.
2. Wolin KY, Dart H, Colditz GA. Eight ways to stay healthy after cancer: an evidence-based message. Cancer Causes Control 2013;24(5):827–837.
Artykuł powstał w ramach kampanii "W pełni wiedzy: Wrzesień - Miesiąc Świadomości Nowotworów Krwi".
Na podstawie:
