28 maja obchodzony będzie Światowy Dzień Nowotworów Krwi. Z tej okazji na początku maja odbyły się warsztaty edukacyjne dla dziennikarzy prowadzone przez prof. Iwonę Hus. Publikujemy materiały powarsztatowe.
Co to jest przewlekła białaczka limfocytowa i jakie są jej przyczyny?
Przewlekła białaczka limfocytowa to rodzaj nowotworu krwi, w którym dochodzi do niekontrolowanego namnażania i gromadzenia komórek białaczkowych o wyglądzie dojrzałych limfocytów we krwi i szpiku. Gdy podczas wytwarzania białych krwinek w szpiku dojdzie do transformacji nowotworowej, wtedy powstają komórki nowotworowe, które namnażają się one w sposób niekontrolowany. Gdy jest ich bardzo dużo zaburzone są proporcje w liczbie pozostałych składników krwi. Wytwarzanie prawidłowych komórek jest stopniowo ograniczane. Początkowo organizm może radzić sobie z utrzymaniem tej równowagi, wtedy pacjent nie odczuwa żadnych objawów, a choroba rozwija się stopniowo. To dlatego mówimy o niej, że jest chorobą przewlekłą. Z uwagi na brak objawów w początkowej fazie choroby jedynym sposobem na wykrycie PBL jest morfologia krwi, która wykazuje nieprawidłowości w liczbie białych krwinek.
Tylko 1/3 pacjentów będzie wymagała natychmiastowego leczenia w momencie rozpoznania PBL, 1/3 po różnie długo trwającym okresie obserwacji, a 1/3 pacjentów nie będzie nigdy wymagała leczenia. Wtedy potrzebna jest stała kontrola u lekarza hematologa, bo być może choroba będzie wymagała leczenia w przyszłości.
Przyczyny przewlekłej białaczki limfocytowej nie są znane. Nie stwierdzono, aby jakiekolwiek czynniki środowiskowe miały wpływ na występowanie choroby. Obserwuje się częstsze występowanie w przypadku stwierdzenia choroby u kogoś z rodziny, można więc mówić o predyspozycji genetycznej, która zwiększa ryzyko zachorowania.
U kogo najczęściej występuje PBL?
Przewlekła białaczka limfocytowa jest najczęściej diagnozowaną białaczką o osób dorosłych. Stanowi ok. 25-30% wszystkich białaczek. Występuję głównie u osób starszych, po 65 roku życia. 10% przypadków dotyczy osób poniżej 55 roku życia. Częściej jest diagnozowana u mężczyzn.
Jakie są objawy przewlekłej białaczki limfocytowej i jak wygląda rozpoznanie tej choroby?
Typowym objawem przewlekłej białaczki limfocytowej jest powiększenie obwodowych węzłów chłonnych (szyjnych, pachowych, pachwinowych). Oprócz tego objawy są niespecyficzne i mogą występować również przy innych schorzeniach. Należą do nich:
- utrata masy ciała
- przedłużająca się podwyższona temperatura ciała niezwiązana z infekcją
- przewlekłe zmęczenie, które nie pozwala normalnie funkcjonować
- nocne poty
- niedokrwistość, która może wystąpić w bardziej zaawansowanych stadiach choroby
Morfologia to pierwsze badanie, które może wskazywać na przewlekłą białaczkę limfocytową. Stwierdzenie zwiększonej liczby limfocytów we krwi jest sygnałem do przeprowadzenia dodatkowych badań. Podstawowym badaniem jest ocena immunofenotypu limfocytów krwi obwodowej metodą cytometrii przepływowej. Przed rozpoczęciem leczenia przeprowadza się badania genetyczne delecji 17p/mutacji TP53, które pomagają w podjęciu decyzji o leczeniu danego pacjenta, powinny one być wykonane także przed podaniem każdej kolejnej linii leczenia. Od obecności lub braku delecji i mutacji uzależnione jest leczenie. Częstość występowania tych zmian genetycznych zwiększa się wraz z progresją choroby. Przed rozpoczęciem leczenia należy także ocenić stan mutacji genów IGHV (części zmiennej łańcucha ciężkiego immunoglobulin, ang. variable region of the immunoglobulin heavy chain).
Czynniki rokownicze u pacjentów z PBL
U ok. 80% pacjentów z przewlekłą białaczką limfocytową występują zmiany genetyczne, które wpływają na rokowania. Najistotniejsze to delecja 17p, mutacja TP53 oraz niezmutowany status genów dla IGVH.
Delecja krótkiego ramienia chromosomu 17 (delecja 17p) może dotyczyć całego ramienia chromosomu lub tylko do fragmentu, gdzie znajduje się gen TP53. Obie zmiany wiążą się z szybszą progresją choroby. Delecję 17p stwierdza się u ok. 7-12% pacjentów z chwili rozpoznania. Do tej zmiany genetycznej może dojść w trakcie leczenia choroby. Odsetek pacjentów, u których występuję delecja 17p wzrasta do 23-50% w momencie nawrotu choroby. U pacjentów z delecją 17p przebieg choroby jest bardziej agresywny, czas przeżycia krótszy, a pacjenci nie odpowiadają na standardowe leczenie immunochemioterapią.
Mutacja genu TP53 hamuje cykl komórkowy i uniemożliwia naprawę uszkodzonego DNA lub indukcję apoptozy (naturalnej śmierci komórki). Pacjenci, u których występuje mutacja TP53 są bardziej oporni na chemioterapię. Aż 40% pacjentów opornych na chemioterapię ma mutację genu TP53.
Leczenie przewlekłej białaczki limfocytowej
Przewlekła białaczka limfocytowa jest chorobą nieuleczalną, dlatego celem leczenia jest wydłużenie życia chorego i zapewnienie jak najlepszej jego jakości. Nie wszyscy pacjenci wymagają natychmiastowego włączenia terapii. U pacjentów, u których nie występują objawy należy jedynie obserwować wyniki badań, bo włączenie leczenia zbyt wcześnie nie przynosi korzyści pacjentowi. U pozostałych pacjentów należy włączyć leczenie jak najszybciej, po przeprowadzeniu niezbędnych badań. Wybór schematu leczenia uzależniony jest m.in. od wieku chorego, jego stanu ogólnego, występowania chorób współistniejących, występowania lub braku zmian genetycznych.
W leczeniu przewlekłej białaczki limfocytowej najważniejsza jest farmakoterapia. Podstawową formą leczenia PBL była wcześniej chemioterapia, a więc zastosowanie leków, które mają zniszczyć komórki nowotworowe lub zahamować ich namnażanie. W ostatnich latach nastąpił ogromny przełom w leczeniu przewlekłej białaczki limfocytowej, bo zostały zarejestrowane nowoczesne leki celowane, które wykazuję większą aktywność wobec choroby, również PBL wysokiego ryzyka.
Jedną z grup leków stanowią przeciwciała monoklonalne, które łączą się z cząsteczkami na powierzchni komórek – są to: rytuksymab, obinotuzumab. Druga grupa to leki hamujące przekazywanie sygnałów wewnątrzkomórkowych w komórkach białaczkowych. Do tej grupy należą inhibitory kinazy Brutona: ibrutynib, akalabrutynib, inhibitory kinazy 3 fosfatydykoinozytolu: idelalisyb. Trzecia grupą są leki indukujące śmierć komórek białaczkowych poprzez hamowanie antyapoptotycznego białka BCL2: jedynym zarejestrowanym jak dotąd lekiem z tej grupy jest wenetoklaks.
Źródło: Informacja prasowa
