Dlaczego leczenie onkologiczne powoduje suchość w ustach i afty?
Terapie onkologiczne, w tym chemioterapia i radioterapia, celują w komórki szybko się dzielące. Niestety, mechanizm ten niszczy nie tylko nowotwór, ale również zdrowe tkanki, szczególnie delikatną błonę śluzową jamy ustnej i gruczoły ślinowe. Uszkodzenie gruczołów ślinowych ogranicza produkcję śliny, prowadząc do kserostomii (uciążliwej suchości w ustach). Zniszczona śluzówka ulega bolesnemu zapaleniu, zwanemu mucositis, objawiającemu się owrzodzeniami i aftami. Choć cytostatyki działają ogólnoustrojowo, radioterapia (szczególnie w obrębie głowy i szyi) jest interwencją miejscową, często wywołującą najbardziej intensywne i długotrwałe uszkodzenia. Negatywny wpływ na stan błony śluzowej ma również proces przeszczepienia komórek macierzystych.
Czym jest kserostomia i jakie są jej skutki w trakcie leczenia?
Kserostomia, czyli subiektywnie odczuwana suchość w ustach, wynika z upośledzenia funkcji gruczołów ślinowych i ograniczonej produkcji śliny. Dolegliwość ta często pojawia się już w pierwszym tygodniu radioterapii, a w poważnych przypadkach może stać się problemem chronicznym. Konsekwencje kserostomii są wyjątkowo uciążliwe. Oprócz wywoływania bólu, drastycznie utrudnia ona podstawowe czynności życiowe:
-
wywoływanie bólu,
-
utrudnione żucie,
-
problemy z mówieniem,
-
trudności z połykaniem (dysfagia),
-
zaburzenia smaku.
W rezultacie, trudności z przyjmowaniem pokarmów istotnie zwiększają ryzyko niedożywienia.
Długotrwały deficyt ochronnej śliny jest niezwykle niebezpieczny dla zdrowia jamy ustnej. Znacząco potęguje on prawdopodobieństwo rozwoju próchnicy, chorób dziąseł oraz różnego typu infekcji.
Jak radzić sobie z suchością jamy ustnej?
Aby skutecznie walczyć z suchością w ustach (kserostomią), kluczowe jest stałe nawilżanie śluzówki oraz aktywne pobudzanie produkcji śliny. Jeśli suchość jest wynikiem leczenia onkologicznego, regularnie popijaj małe ilości wody. Natychmiastową ulgę przyniesie Ci ssanie kostek lodu lub płukanie ust roztworem soli fizjologicznej. Kiedy naturalnej śliny brakuje, sięgnij po jej substytuty. Są to preparaty sztucznej śliny, dostępne w formie żeli nawilżających, sprayów lub specjalnych płukanek. Szczególnie polecamy środki zawierające jony wapnia i fosforanu, ponieważ wspomagają proces remineralizacji zębów. Ślinianki możesz stymulować mechanicznie – żując gumę lub ssąc landrynki. Pamiętaj, aby zawsze wybierać warianty bez cukru. Aby utrzymać właściwe nawodnienie i chronić delikatną śluzówkę, bezwzględnie unikaj substancji wysuszających. Całkowicie zrezygnuj z alkoholu, kofeiny i tytoniu.
Jak leczyć bolesne owrzodzenia i afty?
Terapia bolesnych nadżerek i aft (mucositis) koncentruje się na dwóch celach: szybkim uśmierzeniu bólu oraz wsparciu regeneracji uszkodzonej śluzówki. Dla natychmiastowej ulgi stosuje się płukanki przeciwzapalne i antyseptyczne (np. benzydamina), a także żele/filmy powlekające tworzące barierę ochronną — często z dodatkiem aloesu czy kwasu hialuronowego. Gdy standardowe postępowanie nie wystarcza, pomocna bywa niskoenergetyczna laseroterapia (LLLT), która skraca czas gojenia. W przypadkach skrajnego bólu utrudniającego jedzenie konieczne może być krótkotrwałe włączenie silniejszych leków przeciwbólowych zgodnie z zaleceniem lekarza. Podczas chemioterapii profilaktykę mucositis wspiera krioterapia (ssanie lodu w trakcie wlewów). Produkty do pielęgnacji jamy ustnej i delikatnej dezynfekcji możesz kupić na stronie https://www.drmax.pl/.
Jak prawidłowo dbać o higienę jamy ustnej w trakcie terapii?
Prawidłowa i regularna pielęgnacja jamy ustnej jest absolutnie niezbędna, aby skutecznie zapobiegać powikłaniom. Zawsze myj zęby po każdym posiłku. Aby zminimalizować ryzyko podrażnienia delikatnej śluzówki i dziąseł, używaj wyłącznie bardzo miękkiej szczoteczki.
Przy wyborze pasty unikaj laurylosiarczanu sodu (SLS), który działa drażniąco na tkanki. Jednocześnie, koniecznie stosuj preparaty zawierające fluor. Jest to kluczowe, ponieważ pacjenci są narażeni na próchnicę. Powodem jest kserostomia (uciążliwa suchość w ustach), którą fluor pomaga zwalczać. Stomatolog może również zalecić dodatkowe wsparcie, takie jak profesjonalna fluoryzacja kontaktowa, która skutecznie wzmacnia szkliwo zębów.
Jaką dietę stosować przy problemach z jamą ustną?
Kiedy pojawiają się bolesne owrzodzenia lub dokucza suchość w jamie ustnej (kserostomia), niezbędna jest modyfikacja sposobu żywienia. Celem jest złagodzenie bólu i podrażnień. Wybieraj potrawy łatwostrawne, o delikatnej, papkowatej lub miękkiej konsystencji.
Bezwzględnie wyeliminuj z jadłospisu produkty, które mogą uszkodzić wrażliwą błonę śluzową:
-
twarde i suche,
-
gorące,
-
kwaśne,
-
słone,
-
pikantne.
Trudności z przełykaniem zwiększają ryzyko niedożywienia, dlatego kluczowe jest dbanie o odpowiednią kaloryczność. W przypadku dużych deficytów warto rozważyć włączenie Doustnych Suplementów Pokarmowych (Żywność Specjalnego Przeznaczenia Medycznego).
Dieta musi jednocześnie wspierać regenerację uszkodzonej śluzówki, dostarczając niezbędne mikroelementy: witaminę B12, kwas foliowy, żelazo i cynk. Pamiętaj jednak, by wszelkie preparaty suplementacyjne wprowadzać wyłącznie po konsultacji lekarskiej.
FAQ
1.Jakie są rodzaje aft występujących w jamie ustnej?
Afty dzielą się na małe (Afty Mikulicza), które są najczęstsze i goją się samoistnie w ciągu 7-10 dni, oraz duże (Afty Suttona), będące głębszymi owrzodzeniami, które goją się dłużej i mogą pozostawiać blizny.
2.Czy istnieją farmakologiczne metody leczenia suchości jamy ustnej?
Tak, w celu zmniejszenia uczucia suchości w jamie ustnej stosuje się chlorowodorek pilokarpiny, który jest środkiem farmakologicznym wpływającym na wydzielanie śliny.
3.Co mogą sugerować nawracające afty?
Nawracające afty mogą sugerować niedobory witamin z grupy B (w tym B12), kwasu foliowego, żelaza lub cynku, a także być symptomem chorób ogólnoustrojowych.
4.Czy istnieją innowacyjne metody leczenia zaawansowanego zapalenia błony śluzowej (mucositis)?
Tak, w przypadku chemioterapii wysokodawkowej w leczeniu mucositis zaleca się stosowanie Paliferminu (rekombinowanego ludzkiego czynnika wzrostu keratynocytów).
