Czym jest "Karta praw pacjenta do kontaktu ze zwierzęciem towarzyszącym"?
Zwierzęta mogą być dla pacjenta źródłem ogromnego wsparcia emocjonalnego oraz godności. Jak można wyczytać w artykułach "Karty", jednym z jej głównych założeń jest zapewnienie pacjentowi możliwości skorzystania z tego źródła.
- Art. 1. Prawo do godności i więzi – Każdy pacjent ma prawo do podtrzymywania więzi emocjonalnych ze swoim zwierzęciem towarzyszącym, traktując je jako integralną część swojego życia rodzinnego i osobistego.
- Art. 2. Równość w odwiedzinach – Pacjent ma prawo, aby obecność zwierzęcia towarzyszącego była traktowana na równi z prawem do odwiedzin członków rodziny i osób bliskich.
- Art. 3. Prawo do pożegnania – Pacjenci w stanie terminalnym mają szczególne prawo do spotkania i pożegnania się ze swoim zwierzęciem. Odmowa takiego spotkania stanowi naruszenie godności człowieka.
- Art. 4. Zasady bezpieczeństwa i odpowiedzialności – Odwiedziny zwierząt powinny być organizowane w sposób zapewniający bezpieczeństwo i komfort pacjenta, innych chorych, personelu oraz samego zwierzęcia, z zachowaniem należytych środków higienicznych i organizacyjnych.
- Art. 5. Wsparcie terapeutyczne – Kontakt pacjenta ze zwierzęciem towarzyszącym jest uznawany za formę wsparcia emocjonalnego i terapeutycznego, a jego znaczenie powinno być uwzględniane w procesie opieki medycznej.
- Art. 6. Obowiązek instytucji – Placówki medyczne i opiekuńcze zobowiązane są do opracowania i wdrożenia procedur umożliwiających odwiedziny zwierząt towarzyszących, przy jednoczesnym poszanowaniu dobra wszystkich pacjentów.
- Art. 7. Prawo do miłości i obecności – Człowiek ma niezbywalne prawo do doświadczania miłości, bliskości i obecności swojego zwierzęcia także w czasie choroby i odchodzenia, bez barier administracyjnych i regulaminowych.
W treści artykułów widać odwołanie do praw pacjenta paliatywnego - prawa do godności, miłości oraz obecności. Oprócz usystematyzowania i zrównania praw wizyt zwierząt z odwiedzinami ludzi szczególnie istotny jest artykuł 6 - jasno określa on bowiem, kto odpowiada za umożliwienie takiego spotkania i przestrzeganie zasad bezpieczeństwa. Autorem "Karty praw pacjenta do kontaktu ze zwierzęciem towarzyszącym" jest dr hab. n. med. Tomasz Dzierżanowski, kierownik Kliniki Medycyny Paliatywnej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. Jak stwierdził w rozmowie z PAP:
"Największym problemem terminalnie chorych pacjentów nie jest ich choroba, oni zazwyczaj się z nią pogodzili, zaakceptowali. Tym, co im najbardziej dolega, jest samotność. A obecność zwierzaka, który kocha, jest wierny, akceptuje, nie ocenia i nie zadaje pytań, może uczynić więcej niż najnowocześniejsze procedury medyczne".
Dr hab. n. med. Tomasz Dzierżanowski z pomocą swojego dokumentu stara się poszerzyć zakres środków, który skutecznie pomógłby pacjentom paliatywnym. Rozwiązanie problemu samotności ma bowiem wiele korzyści - od zdrowotnych po aspekty społeczne.
Jakie korzyści zapewniają wizyty zwierząt?
Aspekt psychiczny
Interakcje pacjentów ze zwierzętami wpływają pozytywnie na kondycję psychiczną chorych. Wykazano, że nawet pojedyncza sesja dogoterapii zmniejsza stan emocjonalnego cierpienia oraz przygnębienia. Zooterapia łagodzi także lęk, stres i zmniejsza objawy depresyjne. Innym zastosowaniem zwierząt w terapii jest pomoc w adaptacji do nowego środowiska szpitalnego. W jednym z badań wsparcie zwierząt było czynnikiem, które poprawiło akceptację nieuchronności śmierci.
Aspekt społeczny
Wizja nieuchronnego końca życia często wywołuje izolację i ogromne uczucie dyskomfortu podczas przebywania w towarzystwie ludzi. Wyniki badań sugerują, że podczas interakcji ze zwierzęciem dochodzi do redukcji poczucia samotności i izolacji. Może mieć to związek z faktem, że zwierzęta nie oceniają, są źródłem czułości i skupiają ludzką uwagę - mają często bezwarunkowo pozytywną postawę względem chorego. Obecność zwierzęcia ułatwia także komunikację z personelem medycznym oraz mogą kojarzyć się z ważnymi okresami i bliskimi z życia pacjenta. Drobne czynności, których wymaga opieka nad zwierzęciem (np. karmienie, głaskanie), dają bardzo ważne w końcowym etapie życia poczucie kontroli i bycia potrzebnym.
Rodzaje zwierzęcej pomocy
Ukochane zwierzęta, które od lat są związane z pacjentem, mogą pomóc przetrwać trudne chwile w szpitalu. Nie oznacza to jednak, że w przypadku braku posiadania własnego pupila, pacjent nie może otrzymać zwierzęcej pomocy. Do najpopularniejszych rodzajów zooterapii należą:
- Dogoterapia (kynoterapia) – ciesząca się największym zainteresowaniem forma zooterapii w opiece paliatywnej. W dogoterapii wykorzystuje się najczęściej psy rasowe, które spełniają szereg wymagań: są łagodne, cierpliwe, mają zrównoważony charakter i przyjazne nastawienie wobec obcych. Co ważne, pies terapeutyczny powinien cechować się spokojem nawet w nagłych sytuacjach, takich jak np. hałas. Do najczęściej spotykanych ras psów należą: golden retriever, labrador, nowofundland oraz psy ras małych - np. chihuahua, grzywacz chiński, cavalier czy beagle. Psy są poddawane egzaminowi przeprowadzanego przez trenerów i behawiorystów. Wybór i szkolenie powinno rozpocząć się już w czasie wczesnego szczenięctwa.
- Felinoterapia – terapia z udziałem kotów. Jej skuteczność w opiece paliatywnej nie została do tej pory dostatecznie zbadana, jednak udokumentowano jej sukcesy w innych rodzajach pomocy medycznej, np. w ogólnym zwalczaniu poczucia samotności czy redukowaniu stresu. Prawdopodobnie wyczuwają bolące miejsca na ciele człowieka i kładą się w ich okolicy, co prowadzi do zmniejszenia bólu. Felinoterapia cieszy się popularnością szczególnie w krajach zachodnich. W Polsce, choć dogoterapia nadal dominuje, koty-terapeuci zyskują na znaczeniu. Są bowiem doskonałą alternatywą dla pacjentów, którzy źle się czują przy energicznym i hałaśliwym psie. Zachowanie kotów jest powiązane z ich rasami. Perskie są zazwyczaj bardzo spokojne i lubią kontakt z człowiekiem. Ragdolle, gdy zostają podniesione na ręce, w charakterystyczny sposób rozluźniają mięśnie. Łagodne i chętne do zabawy są maine coony lub koty europejskie.
- Hipoterapia – konie były wykorzystywane jako wsparcie leczenia już w starożytności. Obecnie dzięki badaniom wiemy, że jazda konna przynosi poprawę w zakresie spatyczności mięśni, przewlekłego bólu oraz odczuwania zmęczenia. Łatwo jest nawiązać więź z koniem dzięki naturalnemu odczytywaniu przez konie niewerbalnych sygnałów wysyłanych przez człowieka. Wspominając o jeździe konnej, pacjenci często mówią o "przeżywaniu chwili tu i teraz" - doświadczeniu pełnym pozytywnych emocji.
- Onoterapia – jednymi z głównych cech osłów jest duży spokój oraz cierpliwość, przez co onoterapia stanowi idealną opcję dla pacjentów niechcących interakcji z ruchliwymi stworzeniami.
- Alpakoterapia – mało popularna, ale korzystna terapia z udziałem alpak. Ich miłe usposobienie, łagodny temperament oraz przyjemna w dotyku sierść są dobrą opcją na zmniejszenie poziomu stresu pacjenta.
Rodzajów pomocy zwierzęcej jest mnóstwo - wszystko zależy od potrzeb i charakteru pacjenta. Inicjatywa dr. hab. n. med. Tomasza Dzierżanowskiego może zapewnić i usystematyzować możliwość otrzymania takiej pomocy przez pacjentów paliatywnych. Link do "Karty praw pacjenta do kontaktu ze zwierzęciem towarzyszącym" znajduje się tutaj.
Na podstawie:
- A. Zając, W. Koziak, A. Bętkowska, T. Dzierżanowski, Znaczenie i rola zwierząt jako elementu terapeutycznego w opiece paliatywnej, Medycyna Paliatywna 2025; 17(3): 159–166,
- W. Giermaziak, I. Fryzowska-Chrobot, Terapie z udziałem zwierząt w leczeniu i rehabilitacji chorych i niepełnosprawnych, Borgis - Medycyna Rodzinna 1a/2018, s. 59-64,
- M. Goleman, L. Drozd., M. Karpiński., P. Czyżowski, Felinoterapia jako alternatywna forma terapii z udziałem zwierząt, Med. Weter. 2012, 68 (12).
- https://www.pap.pl/aktualnosci/pacjenci-i-pupile-w-szpitalach-emocjonalne-wsparcie-samotnosc-i-potrzeba-zmian-prawnych,
- https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSdMtahf7qQLYuHGiEs_WhF8OjsWkrv1Tza3UVbJQ2tqaFu-mw/viewform,
- https://kmp.wum.edu.pl/karta-praw-pacjenta-do-kontaktu-ze-zwierzeciem-towarzyszacym-list-poparcia,
- https://tvn24.pl/zdrowie/czy-zwierzeta-powinny-miec-wstep-na-oddzialy-szpitalne-eksperci-sa-za-pacjent-staje-sie-spokojniejszy-st8780672.
