Jesień i pacjenci hematoonkologiczni
Podczas jesieni zauważalny jest wzrost liczby infekcji dróg oddechowych, w szczególności grypy, COVID-19, RSV, krztuśca czy chorób wywoływanych przez pneumokoki. Powodów jest wiele - należą do nich zarówno przyczyny środowiskowe, jak i społeczne. Poprzez niską temperaturę powietrza, więcej czasu spędzamy w zamkniętych pomieszczeniach, co sprzyja przenoszeniu wirusów i bakterii drogą kropelkową. Ponadto, niższa wilgotność prowadzi do wysuszenia błon śluzowych nosa i gardła, co osłabia naturalną barierę ochronną organizmu. W tym okresie aktywność sezonowych patogenów, takich jak wirusy grypy, RSV, koronawirusa SARS-CoV-2 czy hMPV, znacząco wzrasta.
Jesienią pacjenci hematoonkologiczni muszą być podwójnie ostrożni - ryzykiem nie jest wówczas tylko sezon sprzyjający infekcjom, ale również nieprawidłowe działanie układu immunologicznego. Wynika to zarówno z przechodzenia choroby nowotworowej, jak i z efektów ubocznych leczenia onkologicznego. Głównymi czynnikami zwiększającymi ryzyko są:
- chemioterapia - chemioterapia systemowa niszczy nieprawidłowe komórki nowotworowe w organizmie, ale może uszkadzać również zdrowe tkanki, w tym komórki układu odpornościowego, dlatego okres leczenia to czas szczególnej wrażliwości na zakażenia;
- radioterapia - promieniowanie może wpływać na komórki odpornościowe w okolicy, gdzie jest stosowane;
- leczenie immunosupresyjne - niektóre leki celowo powodują osłabienie reakcji układu odpornościowego, czyli immunosupresję; takie leczenie jest stosowane zwłaszcza u pacjentów, którzy przeszli procedurę przeszczepienia szpiku kostnego lub narządu i ma na celu zapobieganie odrzutowi przeszczepu, ale równocześnie powoduje szczególne narażenie na choroby zakaźne;
- zaawansowane stadium choroby - w zaawansowanej postaci choroby może dojść do osłabienia układu odpornościowego w wielu mechanizmach, na przykład naciek nowotworowy może uszkadzać tkanki i narządy, w tym szpik kostny i narządy limfatyczne;
- choroby nowotworowe układu krwiotwórczego - pacjenci z takimi chorobami, jak białaczki, chłoniaki czy szpiczak plazmocytowy, mają często obniżoną odporność wynikającą z przebiegu uogólnionej choroby wpływającej na układ krwiotwórczy.
"Pacjenci hematoonkologiczni są grupą najbardziej zagrożoną zarówno ciężkim przebiegiem choroby, jak również zgonu: pokazały to doświadczenia z pandemii COVID-19. Dochodziło do dramatycznych sytuacji, pacjent był w remisji choroby nowotworowej, czyli mieliśmy wielki sukces w leczeniu nowotworu, a umierał z powodu infekcji lub jej powikłań" – podkreśla prof. Krzysztof Giannopoulos, prezes Polskiego Towarzystwa Hematologów i Transfuzjologów.
Statystyki epidemiologiczne
W sezonie 2024/2025 na grypę zachorowało ponad 2 miliony osób, a hospitalizacji wymagało ponad 25 tysięcy pacjentów, z czego około 1000 osób zmarło - byli to głównie seniorzy powyżej 60 roku życia. Odnotowano także kolejny spadek wyszczepialności - liczba wykonanych szczepień przeciw grypie była o 7% niższa niż w poprzednim sezonie. Jest to tendencja, która otrzymuje się od kilku lat - w sezonie 2022/2023 spadek wyniósł aż 19%, w 2023/2024 kolejne 2%.
Na uwagę zasługuje też sytuacja dotycząca krztuśca. Liczba zachorowań wzrosła 35-krotnie w porównaniu z rokiem 2023. Jest to najwyższy wynik od dekad, dający jasny sygnał, że istnieje pilna potrzeba wzmacniania odporności populacyjnej. Zachorowalność na inwazyjne choroby pneumokowe (IChP) także wzrasta w ostatnich latach. W 2024 roku zanotowano ponad 20% więcej przypadków niż rok wcześniej, a w pierwszym kwartale 2025 roku - wzrost o 7% względem analogicznego okresu. Podobnie jak zakażenia RSV - w styczniu i lutym tego roku zarejestrowano ponad 52 tysiące zakażeń, o około 20 tysięcy więcej niż w poprzednim roku.
Dane epidemiologiczne jasno wskazują na wysokie tempo wzrostu liczby infekcji, co ma bezpośredni związek ze znajomością i przestrzeganiem zasad profilaktyki. Wedle raportu "Obniżona odporność immunologiczna. Zwiększenie świadomości pacjentów z chorobami nowotworowymi", w którym brało udział 150 pacjentów hematoonkologicznych, aż 99,3% badanych jest świadomych zwiększonego ryzyka infekcji, jednak nie zawsze przekłada się to na dbanie o swoje zdrowie.
"Każde szczepienie w tej grupie pacjentów ma swoją wartość i uzasadnienie: COVID-19, grypa, pneumokoki, półpasiec: są pacjenci, dla których jest to realne zagrożenie. Konieczna jest jednak edukacja, zarówno lekarzy, jak i pacjentów, że choroba nowotworowa nie jest przeciwwskazaniem, tylko wskazaniem do szczepień. Z mojego punktu widzenia widzę, że generalnie pacjenci są chętni do szczepień, mam jednak wrażenie, że brakuje im mocnego przekazu potwierdzającego zasadność szczepień przeciw różnym chorobom" – mówi prof. Krzysztof Tomasiewicz.
Rodzaje profilaktyki
Większość badanych w raporcie przygotowanym przez Fundację Carita oraz hematoonkologię.pl, pt. ""Obniżona odporność immunologiczna. Zwiększenie świadomości pacjentów z chorobami nowotworowymi" była świadoma zwiększonego ryzyka zachorowania, jednak nie wszyscy korzystali z jednego z najlepszych środków profilaktyki - szczepień. Choć, np. wyszczepialność przeciw grypie w badanej grupie była na znacznie wyższym poziomie niż w populacji całego kraju (tu procent wyszczepialności wynosił zaledwie 5,5%), to wciąż wynik ten mógłby być znacznie wyższy. W Polsce szczepienia są bezpłatne dla dzieci od 6 miesiąca życia do 18 roku życia, kobiet w ciąży i osób powyżej 65 roku życia. Wszyscy pozostali mogą skorzystać z 50% refundacji, tak więc, jeśli nie ma ku temu medycznych przeciwskazań, każdy w grupie ryzyka oraz jego najbliżsi powinni się zaszczepić. Niski wynik zaszczepialności może wiązać się z mitem, jakoby choroba nowotworowa wykluczała możliwość szczepienia. Należy konsultować się ze swoim lekarzem, który wskaże, jakie szczepienia mogą być pomocne. Do szczepień ogólnie polecanych pacjentom nowotworowym należą:
- szczepionka przeciw grypie - coroczne szczepienie przeciwko grypie jest zalecane wszystkim pacjentom, członkom ich rodzin i opiekunom. Szczepienie należy zaplanować przed rozpoczęciem leczenia i przed rozpoczęciem nowego sezonu grypowego. Bezwzględnie zalecane jest również szczepienie personelu medycznego;
- szczepienie przeciwko COVID-19 - konkretna szczepionka i termin jej podania mogą zależeć od indywidualnych okoliczności i ciągłego rozwoju wytycznych dotyczących szczepień przeciwko COVID-19. Aktualnie zalecane jest przyjęcie kolejnej dawki szczepionki uwzględniającej aktualnie występujące warianty wirusa: Omikron i Kraken. Zalecane jest szczepienie pacjentów, ich rodzin i opiekunów oraz personelu medycznego;
- szczepionka na półpasiec – jest zalecana u osób z obniżoną odpornością, które chorowały na ospę wietrzną i mają zwiększone ryzyko wystąpienia półpaśca oraz jego powikłań, np. bólu neuropatycznego. Zalecana rekombinowana szczepionka przeciwko glikoproteinie E (Shingrix) nie jest tożsama ze szczepionką na ospę wietrzną, której jest szczepionką żywą i nie powinna być podawanych osobom z obniżoną odpornością;
- szczepienie przeciwko pneumokokom - w celu ochrony przed zapaleniem płuc i innymi infekcjami pneumokokowymi często zaleca się zarówno skoniugowaną szczepionkę pneumokokową (PCV13) – pojedyncza dawka, jak i pneumokokową szczepionkę polisacharydową (PPSV23) – 1-3 dawek. Cykl szczepień powinno się powtarzać co 3 lata;
- szczepionka przeciw Haemophilus infulenze - w celu ochrony przed zapaleniem płuc i innymi infekcjami Haemophilus infulenze często zaleca się pojedynczą dawkę szczepionki;
- szczepionka przeciw meningokokom – pojedyncza dawka szczepionki jest zlecana u pacjentów z asplenią (usunięcie śledziony) lub nawracającymi epizodami infekcji bakteryjnych;
- szczepionka przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B – szczepienie można rozważać u osób, które dotychczas nie zostały uodpornione przeciwko WZW B. Szczepienie jest obowiązkowe dla personelu medycznego;
- szczepionka przeciw tężcowi, błonicy i krztuścowi (Tdap) - okresowe dawki przypominające Tdap są często zalecane u dorosłych, w tym u osób z chorobami nowotworowymi.
Warto pamiętać, że szczepienie nie jest w stanie zapewnić stuprocentowej ochrony przed zakażeniem chorobami bakteryjnymi i wirusowymi. Ponadto, nie jest to jedyna forma profilaktyki. Odpowiednie szczepienia powinny iść w parze z innymi środkami ostrożności: przestrzeganiem zasad higieny, (częste i prawidłowe mycie rąk oraz ich dezynfekcja), noszeniem maseczki w sytuacjach zwiększonego ryzyka zarażenia, unikaniem kontaktu z osobami wykazującymi objawy infekcji czy przebywania w dużych skupiskach ludzkich w okresach zwiększonego ryzyka zachorowania.
Jednym z rodzajów profilaktyki jest rutynowe badanie krwi. Morfologia pozwala wykryć stany zapalne, infekcje i odpowiednio szybko zareagować. Badanie sprawdza poziom elementów morfotycznych we krwi. Nie chodzi tylko o ilość, ale również o objętość czy kształt. W przypadku erytrocytów dochodzi do tego ocena zawartości w nich hemoglobiny transportującej tlen. Aby pomóc w interpretacji wyników takiego badania, zapraszamy do zapoznania się z kalkulatorem morfologii,dostępnym na naszej stronie. Poza profilaktyką ważne jest ciągłe zwiększanie swojej świadomości i obalanie mitów na temat chorób zakaźnych. Gdy tylko pojawiają się objawy, należy jak najszybciej udać się do lekarza i nie bagatelizować infekcji.
Całość raportu "Obniżona odporność immunologiczna. Zwiększenie świadomości pacjentów z chorobami nowotworowymi" można znaleźć tutaj.
Artykuł powstał we współpracy z Fundacją DKMS oraz Fundacją Carita im. Wiesławy Adamiec.
Na podstawie:
- https://www.gov.pl/web/psse-szczytno/jesien-bez-infekcji
- https://hematoonkologia.pl/informacje-dla-chorych/aktualnosci/id/7402-raport-obnizona-odpornosc-immunologiczna-zwiekszenie-swiadomosci-pac
- https://newsmed.pl/medycyna/choroby-zakazne/11835426/dla-chorych-na-nowotwor-kazda-infekcja-moze-byc-grozna-pacjenci-potrzebuja-wskazowek.html
- https://www.gov.pl/web/psse-warszawa/sezon-grypowy-20252026
- https://www.medistore.com.pl/a/zdrowie/8-badan-ktore-warto-wykonac-profilaktycznie
