Gdy psychika wpływa na ciało - i odwrotnie
Dla pacjentów z chorobami przewlekłymi - zwłaszcza onkologicznymi, hematologicznymi czy rzadkimi - zdrowie psychiczne bywa pomijanym, a kluczowym aspektem leczenia. Diagnoza nowotworu czy choroby genetycznej to nie tylko szok fizyczny, ale również emocjonalny. Często pojawia się depresja wtórna, lęk przed śmiercią lub zespół stresu pourazowego (PTSD) po ciężkim leczeniu.
Leki psychotropowe a leczenie onkologiczne - co warto wiedzieć?
Wielu pacjentów onkologicznych obawia się stosowania leków psychotropowych, takich jak SSRI czy SNRI (inhibitory wychwytu serotoniny i noradrenaliny), z powodu możliwych interakcji z terapiami celowanymi lub wpływu na układ hormonalny - zwłaszcza przy nowotworach hormonalnie czynnych (np. rak piersi, rak prostaty, nowotwory endokrynne).
Choć dostepne dane są ograniczone, badania sugerują, że większość nowoczesnych antydepresantów może być bezpiecznie stosowana u pacjentów onkologicznych, jeśli leczenie odbywa się pod kontrolą zespołu wielospecjalistycznego (psychiatry, onkologa, farmakologa klinicznego). Istnieją też alternatywy - np. niektóre leki przeciwpadaczkowe o działaniu przeciwlękowym (jak pregabalina) czy preparaty wspierające sen bez ryzyka uzależnienia (np. mirtazapina).
U osób z chorobami hematologicznymi (np. białaczkami, chłoniakami) warto również monitorować wpływ leków psychotropowych na krzepliwość krwi, ryzyko agranulocytozy czy interakcje z immunosupresją.
Choroby rzadkie - codzienne wyzwania i psychiczne obciążenie
Pacjenci z chorobami rzadkimi często doświadczają nie tylko bólu i zmęczenia, ale też braku zrozumienia, poczucia izolacji i przewlekłego stresu związanego z niepewnością co do przyszłości. Długotrwałe procesy diagnostyczne, niedostępność terapii czy brak grup wsparcia to codzienność wielu osób.
Dlatego coraz częściej mówi się o tzw. medycynie narracyjnej, która pomaga pacjentom "opowiedzieć swoją historię", znaleźć znaczenie w doświadczeniu choroby i uzyskać emocjonalną ulgę - niezależnie od tego, czy są w trakcie leczenia, remisji czy w opiece paliatywnej.
Terapia i wsparcie - więcej niż farmakologia
Farmakoterapia może być niezbędna, ale nie powinna być jedynym narzędziem. W chorobach przewlekłych szczególnie dobrze sprawdzają się:
- Psychoterapia (indywidualna lub rodzinna), zwłaszcza w nurcie poznawczo-behawioralnym lub egzystencjalnym.
- Grupy wsparcia - także w formule online, np. dla pacjentów onkologicznych, ich rodzin, osób w żałobie.
- Metody relaksacyjne, np. trening autogenny Schultza, progresywna relaksacja Jacobsona.
- Praca z ciałem i oddechem - joga, mingfilness, medytacje prowadzone,
- Wsparcie duchowe i rozmowy egzystencjalne - szczególnie ważne w opiece paliatywnej.
Dzięki współczesnym technologiom coraz więcej z tych metod można praktykować zdalnie, np. przez aplikacje wspierające sen, radzenie sobie ze stresem czy codzienne monitorowanie nastroju.
Świadome życie, świadome odchodzenie
W kontekście poważnych chorób, temat umierania i życia z ograniczoną perspektywą czasową przestaje być teoretyczny. Inspirującą lekturą dla pacjentów i ich rodzin mogą być książki Stephena Levine'a, takie jak Gdybyś miał przed sobą rok życia czy Kto umiera. Levine, opierając się na duchowości i psychologii, zachęca do życia pełnią mimo ograniczeń - fizycznych, psychicznych czy emocjonalnych.
Gdzie szukać pomocy?
Pacjenci z chorobami onkologicznymi, hematologicznymi i rzadkimi mogą skorzystać z pomocy:
- psychoonkologów, np. w ramach NFZ lub za pośrednictwem fundacji i stowarzyszeń pacjenckich,
- konsultacji psychiatrycznych dla pacjentów przewlekle chorych,
- dedykowanych infolinii wsparcia (np. Centrum Wsparcia dla Osób w Kryzysie Psychicznym),
- aplikacji do samopomocy, np. Mindy, Woebot, Headspace, Insight Timer.
Europejski Tydzień Zdrowia Psychicznego 2025 to nie tylko przypomnienie o konieczności dbania o psychikę - to także apel, by zdrowie psychiczne traktować na równi z fizycznym, niezależnie od choroby podstawowej. Pacjent onkologiczny, hematologiczny czy z chorobą rzadką to nie tylko organizm walczący z chorobą, ale też człowiek z emocjami, lękami, nadziejami i traumami. A zdrowienie - w każdym znaczeniu tego słowa - zaczyna się od poczucia, że nie jest się samemu.
Na podstawie:
- https://www.mentalhealtheurope.org/european-mental-health-week/
- https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/depression
- https://open.spotify.com/episode/0mz2dTAmdXuOhm1M1KNUS6
- https://levinetalks.com/
- https://www.drugs.com/drug_interactions.html
- https://www.cancer.gov/about-cancer/coping/feelings/depression-pdq
- https://www.nccn.org/guidelines/guidelines-detail?category=3&id=1455
- https://www.raredisease.org.uk/news/psychological-impact-of-rare-conditions/
- https://rarediseases.org/living-with-a-rare-disease/mental-health/
- https://onlinelibrary.wiley.com/journal/10991611
