Czy do farmaceutów szpitalnych zwracają się dziś pacjenci z pytaniami o stosowane terapie onkologiczne i hematoonkologiczne, zwłaszcza doustne, które przyjmują w domu? Jeśli tak, to czego te pytania najczęściej dotyczą?
Pacjenci, odbierając z apteki doustne leki przeciwnowotworowe, często chcą porozmawiać, dowiedzieć się więcej na temat leku, jaki będą przyjmować. Przekazujemy najważniejsze informacje, m.in. dotyczące prawidłowego przechowywania leku oraz powtarzamy zalecenia lekarza dotyczące przyjmowania preparatu.
Często się zdarza, że pacjenci po wizycie w gabinecie lekarskim nie pamiętają wszystkich przekazanych informacji dotyczących przepisanych leków, chcą upewnić się, czy wszystko dobrze zrozumieli i wtedy dopytują właśnie nas. Świadczy to o tym, że rozmowa z farmaceutą i opieka farmaceutyczna są potrzebne. Pacjenci pytają również o to, czy mogą, jak dotychczas, stosować suplementy, zioła czy leki OTC. To bardzo ważne pytania, które pokazują, że wzrasta świadomość wśród pacjentów, że te produkty nie są obojętne i mogą wpływać na farmakokinetykę, a tym samym na działanie leków onkologicznych. Bardzo istotną kwestią jest też stosowanie innych produktów leczniczych. Wielu naszych pacjentów to osoby cierpiące nie tylko na choroby hematoonkologiczne, ale również leczące się, często przewlekle, z powodu innych schorzeń, np. kardiologicznych, cukrzycy, ale również depresji czy zaburzeń neurologicznych. Pacjenci przyjmują wtedy kilka, a nawet kilkanaście leków, które mogą wzajemnie na siebie oddziaływać, zmieniając wchłanianie czy metabolizm leków, co może powodować zmniejszenie skuteczności leczenia onkologicznego, ale również działania niepożądane.
Pacjenci chcą się upewnić, czy mogą bezpiecznie stosować wszystkie zalecone leki, a także jak i kiedy najlepiej je przyjmować. Chorzy dopytują również, jakie działania niepożądane mogą się pojawić i w jakich sytuacjach należy skontaktować się z lekarzem.
Dlaczego dla środowiska farmaceutów ważna jest współpraca z lekarzami hematoonkologami – zarówno z punktu widzenia zawodowego, jak pomocy pacjentom?
Naszym wspólnym celem – lekarzy, farmaceutów, ale również przedstawicieli innych zawodów medycznych, jest poprawa zdrowia i jakości życia pacjenta. Dobra współpraca oraz relacja pomiędzy nami i lekarzami jest kluczowa, aby umożliwić pacjentowi możliwie jak najlepsze leczenie. Chodzi tu m.in. o zabezpieczanie pacjentów w lek, optymalizację leczenia oraz zapewnienie bezpieczniej i skutecznej farmakoterapii. Leczenie chorób hematoonkologicznych jest bardzo złożone, wymaga specjalistycznej wiedzy i doświadczenia, którego nam, farmaceutom, jeszcze brakuje. Dlatego istotna jest wymiana wiedzy, dobra komunikacja oraz możliwość konsultacji z lekarzami. Przykładowo, w sytuacji gdy pacjent zgłasza poważny problem, np. związany z potencjalnymi działaniami niepożądanymi, musimy mieć możliwość porozmawiania z hematologiem i ustalenia najlepszego rozwiązania dla pacjenta.
Dzięki nawiązaniu współpracy z lekarzami możemy się rozwijać, podnosić nasze kompetencje i zdobywać doświadczenie, co przełoży się na poprawę jakości naszych usług. Istotną kwestią jest również otwarcie się pacjentów na rozmowę z farmaceutą, dlatego ważne jest, aby lekarze pomagali nam budować zaufanie i zachęcali pacjentów do korzystania z opieki farmaceutycznej.
Jak powinna wyglądać współpraca pomiędzy hematologami a farmaceutami? Jakie są w tym zakresie potrzeby farmaceutów, by jak najlepiej odpowiadać na pytania pacjentów?
Myślę, że najważniejszą kwestią jest wypracowanie standardu współpracy lekarz-farmaceuta kliniczny w leczeniu pacjenta hematologicznego i podkreślenie, że chcemy być wsparciem i partnerem w procesie leczenia. Nie chcemy wchodzić w kompetencje lekarza i innych zawodów medycznych, ale zależy nam na wypracowaniu relacji, chcemy stać się częścią zespołu terapeutycznego, jak to ma miejsce w innych krajach. W zespole interdyscyplinarnym możemy pełnić rolę doradczą w sprawach związanych z farmakoterapią pacjenta, prowadzić edukację pacjenta w zakresie stosowanego przez niego leczenia farmakologicznego, monitorować efekty i bezpieczeństwo leczenia, przeprowadzać uzupełniające wywiady lekowe. Współpraca powinna opierać się przede wszystkim na otwartej komunikacji, empatii i wzajemnym zrozumieniu ukierunkowanym na dobro pacjenta.
Od wielu lat obecność farmaceuty jest ugruntowana w takich dziedzinach jak żywienie dojelitowe i pozajelitowe czy przygotowywanie dawek indywidualnych leków onkologicznych, natomiast udział farmaceutów klinicznych w farmakoterapii pacjentów dopiero się rozwija. Pojawia się jednak w Polsce coraz więcej projektów pilotażowych, skupiających się na wdrożeniu usług farmacji klinicznej i opieki farmaceutycznej, zarówno w szpitalach, jak i w aptekach ogólnodostępnych. Kolejne placówki przekonują się do zasadności zatrudniania farmaceutów klinicznych, doceniając ich wkład w leczenie pacjentów i aspekt ekonomiczny dla budżetu szpitala.
Obecnie w Polsce w ramach kształcenia podyplomowego dostępne jest 3-letnie szkolenie specjalizacyjne z zakresu farmacji klinicznej. Jest to jednak specjalizacja ogólna, w której brakuje ukierunkowania edukacji na konkretne dziedziny medycyny, jak hematologia czy onkologia oraz dłuższych, praktycznych staży na oddziałach szpitalnych. Z tego powodu potrzebne są szkolenia czy platformy edukacyjne dla farmaceutów umożliwiające nam dalsze specjalizowanie się w wybranym przez siebie kierunku. W Polsce farmacja kliniczna to młoda dyscyplina, wciąż budujemy kadrę farmaceutów z doświadczeniem w różnych dziedzinach, dlatego potrzebujemy wsparcia lekarzy specjalistów jako mentorów i edukatorów. Przede wszystkim musimy zdobyć doświadczenie kliniczne, dlatego bardzo cenne byłby staże czy praktyki na oddziałach hematologicznych dla farmaceutów.
Na jakim obecnie etapie znajduje się program współpracy pomiędzy hematologami a farmaceutami w Uniwersyteckim Szpitalu Klinicznym w Poznaniu?
Bardzo byśmy chcieli, aby współpraca lekarz-farmaceuta nie ograniczała się jedynie do zabezpieczania chorych w lek, ale również mogła służyć zwiększeniu efektywności i bezpieczeństwa farmakoterapii. Obecnie w naszym szpitalu skupiamy się na wypracowaniu standardu opieki farmaceutycznej nad pacjentem onkologicznym i hematologicznym w oparciu o dostępne już wytyczne i materiały, ale niedostosowane dla tej populacji pacjentów. Szczególną uwagę skupiamy na chorych leczonych doustnymi lekami onkologicznymi, których udział w terapii przeciwnowotworowej z każdym rokiem zwiększa się, na przykład w przewlekłej białaczce limfocytowej. Stosowanie tych preparatów może wiązać się z ryzykiem działań niepożądanych i interakcji, szczególnie u pacjentów z politerapią, dlatego ważne jest, aby identyfikować problemy oraz dodatkowo edukować pacjentów, jak należy przyjmować i bezpiecznie przechowywać lek.
Pacjenci odbierający leki bezpośrednio z apteki szpitalnej mają możliwość konsultacji z farmaceutą czy skorzystania z usług farmaceutycznych, m.in. objęcia opieką farmaceutyczną. Obecnie jesteśmy w trakcie organizowania gabinetu opieki farmaceutycznej, aby przeprowadzana rozmowa odbywała się w warunkach komfortowych dla pacjenta. W trakcie wizyty pacjenta farmaceuta, oprócz udzielania informacji o produkcie leczniczym, będzie również prowadzić wywiad w celu identyfikacji problemów związanych z przyjmowaniem leków oraz będzie miał możliwość wykonania przeglądu lekowego. Wyniki naszych działań będą przedstawiane lekarzowi w postaci raportu.
Rozmawiała: Katarzyna Pinkosz
Artykuł powstał dzięki wsparciu firmy BeiGene.
