Prawo do bezpłatnych świadczeń opieki zdrowotnej
To rozdział ustawy, z którego wynika najobszerniejsza garść informacji dla chorego.
Według art. 6. Pacjent ma prawo do świadczeń zdrowotnych odpowiadających wymaganiom aktualnej wiedzy medycznej. Oznacza to, że personel musi posiadać odpowiednie kwalifikacje i doświadczenie.
Punkt 2. tego artykułu wymaga, żeby procedura ustalająca kolejność dostępu do świadczeń zdrowotnych (kolejka) była przejrzysta i obiektywna (nie faworyzowała jednych czekających względem innych w oparciu o pozamedyczne kryteria). Należy pamiętać, że niektóre kategorie pacjentów należą do tzw. grupy uprzywilejowanej w systemie kolejkowym, której kryteria są jednak ściśle określone.
Punkty 3.-6. określają prawo Pacjenta do zasięgnięcia drugiej opinii (innego lekarza, innej pielęgniarki lub innej położnej) lub wniesienia o zwołanie konsylium lekarskiego. Lekarz (lub pielęgniarka, lub położna) może odrzucić to żądanie, jeżeli uzna je za bezzasadne, ale powinien odnotować odmowę w dokumentacji medycznej.
W przypadku zagrożenia zdrowia lub życia oraz w przypadku porodu (oraz po porodzie) obowiązuje prawo do natychmiastowej pomocy medycznej (poprzez pogotowie ratunkowe, izby przyjęć, itp.), co określa artykuł 7. Pacjent nie ponosi kosztów, jeśli spełnia warunki bezpłatnej opieki zdrowotnej. Pacjent ma prawo do badania i porady lekarskiej w ramach POZ (w ciągu roku kalendarzowego można trzykrotnie i bezpłatnie zmienić wybór lekarza ubezpieczenia zdrowotnego pierwszego kontaktu). Ambulatoryjne świadczenia specjalistyczne: ginekologa i położnika, dentysty, wenerologa, onkologa i psychiatry udzielane są bez skierowania.
Leczenie i diagnozowanie musi (na mocy art. 8.) odbywać się z należytą starannością, zgodnie z zasadami etyki zawodowej, a pomieszczenia i urządzenia medyczne powinny spełniać obowiązujące wymagania fachowe i sanitarne. Szpital zapewnia Pacjentowi: środki farmaceutyczne, materiały medyczne, pomieszczenie oraz wyżywienie adekwatne do stanu zdrowia oraz transportu sanitarny (w sytuacji natychmiastowej konieczności szpitalnego leczenia bądź schorzeń uniemożliwiających korzystanie z transportu publicznego).
Prawo do informacji
Pacjent powyżej 16 r.ż. ma prawo do informacji o swoim stanie zdrowia – w tym, na mocy art. 9. ustawy – o rozpoznaniu, o możliwych metodach diagnozy i leczenia (w tym np. o tańszych odpowiednikach leku wypisanego na recepcie), możliwych do przewidzenia skutkach leczenia, o jego wynikach oraz o rokowaniu. Informacja powinna być zrozumiała i przystępna dla pacjenta.
Do wskazanych informacji ma prawo także opiekun Pacjenta małoletniego (16–18 lat). Prawo do informacji stosuje się również w przypadku Pacjenta będącego osobą ze szczególnymi potrzebami – w zrozumiałej dla niego formie, w szczególności z wykorzystaniem środków wspierających komunikowanie się. Pacjenci, którzy nie ukończyli 16. r.ż., mają prawo usłyszeć o swoim stanie zdrowia w zakresie i formie potrzebnej do prawidłowego przebiegu procesu diagnostycznego lub terapeutycznego.
Pacjent (i opiekun małoletniego Pacjenta) może upoważnić podmiot leczniczy do udzielenia wskazanych informacji innym osobom. Może też zobowiązać szpital do poinformowania wskazanych osób o śmierci bądź wystąpieniu zagrożenia życia. Jeśli Pacjent nie chce znać niektórych informacji o swoim stanie zdrowia (np. rokowaniu), ma prawo tak zastrzec.
Pacjent powinien zostać dostatecznie wcześnie poinformowany o odstąpieniu przez lekarza od leczenia (do czego specjalista ma prawo, jeżeli nie występuje niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała czy ciężkiego rozstroju zdrowia) lub przekierowaniu do innego specjalisty lub placówki.
Prawo do wyrażenia zgody na udzielenie świadczeń zdrowotnych
Pacjent ma prawo do wyrażenia zgody na udzielenie określonych świadczeń zdrowotnych lub odmowy takiej zgody po uzyskaniu wyczerpujących informacji na temat leczenia (w tym prawo do wypisania się ze szpitala na własne żądanie). Pacjentom ubezwłasnowolnionym przysługuje prawo odmowy poddania się czynnościom medycznym pomimo zgody opiekuna – za zezwoleniem sądu opiekuńczego – jeśli lekarz uznał, że Pacjent dysponuje dostatecznym rozeznaniem (art. 17. oraz art. 32 Ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty). Sąd opiekuńczy rozstrzyga takie spory także w przypadku pacjentów w wieku 16–18 lat.
Zgody na zabiegi operacyjne oraz metody leczenia lub diagnostyki stwarzające podwyższone ryzyko dla Pacjenta powinny mieć formę dokumentową.
Sytuacją szczególną jest przyjęcie Pacjenta ze stwierdzoną chorobą psychiczną do szpitala psychiatrycznego bez jego zgody – możliwe wtedy, gdy jego dotychczasowe zachowanie wskazuje na to, że z powodu choroby zagraża bezpośrednio własnemu życiu albo życiu lub zdrowiu innych osób. Osoba bez rozpoznanych chorób psychicznych także może być przyjęta do szpitala bez wymaganej zgody – jeśli jej dotychczasowe zachowanie wskazuje na to, że z powodu domniemanych zaburzeń psychicznych zagraża bezpośrednio swojemu życiu albo życiu lub zdrowiu innych osób – w celu dokonania rozpoznania (na maksymalnie 10 dni).
Prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego
Pacjentowi przebywającemu w stacjonarnym podmiocie leczniczym (np. w szpitalu, zakładzie opiekuńczo-leczniczym, zakładzie pielęgnacyjno-opiekuńczym, zakładzie rehabilitacji leczniczej, sanatorium, hospicjum) przysługuje prawo do kontaktu osobistego, telefonicznego lub korespondencyjnego z innymi osobami. Placówka nie powinna utrudniać kontaktu, tylko wskazać jego warunki organizacyjne (np. godziny i miejsce wizyt).
Pacjent ma prawo do dodatkowej opieki pielęgnacyjnej (niebędącej świadczeniem zdrowotnym, niefinansowanego przez placówkę), które polega m.in. na towarzyszeniu pacjentce przy porodzie lub przebywania rodziców z dzieckiem podczas jego hospitalizacji. Personel medyczny nie może wówczas wyręczać się rodziną czy bliskimi osobami w opiece nad chorym – jak radzi Ministerstwo Zdrowia, warto wcześniej ustalić, jakie działania będzie wykonywała osoba sprawująca dodatkową opiekę, a jaką personel medyczny.
Prawo do zgłoszenia sprzeciwu wobec opinii albo orzeczenia lekarza
Jeżeli opinia albo orzeczenie mają wpływ na prawa lub obowiązki pacjenta wynikające z przepisów prawa, Pacjent ma prawo wnieść sprzeciw (z uzasadnieniem) do Komisji Lekarskiej działającej przy Rzeczniku Praw Pacjenta w terminie 30 dni od dnia wydania opinii albo orzeczenia przez lekarza. Komisja Lekarska wydaje orzeczenie nie później niż w terminie 30 dni od dnia wniesienia sprzeciwu. Od tego orzeczenia nie przysługuje odwołanie.
Przykładowe orzeczenia, wobec których można zgłaszać sprzeciw, to m. in. orzeczenie o stanowieniu przez ciążę zagrożenia dla życia ciężarnej i orzeczenie o ujemnych skutkach pobrania krwi dla stanu zdrowia potencjalnego dawcy.
Dla orzeczeń o niepełnosprawności lekarza orzecznika ZUS przysługuje inna droga odwoławcza i nie reguluje ich to prawo.
Prawo do zgłaszania niepożądanych działań produktów leczniczych
Niepożądane działania produktów leczniczych można zgłosić osobom wykonującym zawód medyczny, prezesowi Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych lub podmiotowi odpowiedzialnemu za wprowadzenie produktu leczniczego do obrotu.
Prawo do poszanowania godności i intymności
Prawo Pacjenta do poszanowania godności i intymności oznacza m.in., że w czynnościach medycznych nie powinien bez zgody Pacjenta uczestniczyć ktoś spoza personelu, np. inni pacjenci czy studenci. Powinno zostać zapewnione osobne, osłonięte miejsce umożliwiające przygotowanie się do badania. Lekarz nie powinien również zadawać Pacjentowi intymnych pytań w obecności innych pacjentów.
Wskazane prawo obejmuje również prawo do umierania w spokoju i godności – Pacjent znajdujący się w stanie terminalnym ma prawo do świadczeń zdrowotnych zapewniających łagodzenie bólu i innych cierpień (lekarz ma obowiązek podejmować działania polegające na określeniu stopnia natężenia bólu, leczeniu bólu oraz monitorowaniu skuteczności tego leczenia).
Na życzenie pacjenta przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych może być obecna osoba bliska (ze względów bezpieczeństwa lekarz może nie wyrazić zgody, co powinno zostać odnotowane).
Prawo do zachowania tajemnicy informacji na temat Pacjenta
Bez zgody Pacjenta podmiot świadczeń zdrowotnych nie ma prawa ujawnić informacji na jego temat, za wyjątkiem innych osób wykonujących zawód medyczny uczestniczących w leczeniu Pacjenta. Tajemnica lekarska obejmuje nie tylko informacje dotyczące stanu zdrowia, rozpoznania i przebiegu leczenia, ale również życia prywatnego, rodzinnego i zawodowego. Osoby wykonujące zawód medyczny są związane tajemnicą również po śmierci pacjenta – wówczas zgodę na ujawnienie informacji na temat Pacjenta może jednak wyrazić osoba bliska (jeżeli nie sprzeciwia się temu inna osoba bliska lub Pacjent za życia).
W szczególnej sytuacji, kiedy zachowanie tajemnicy może stanowić niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia Pacjenta, lub innych osób, lekarz może ujawnić informacje na temat Pacjenta. Jest to możliwe również wtedy, gdy tak stanowią przepisy odrębnych ustaw bądź dzieje się to w ramach postępowania przed wojewódzką komisją do spraw orzekania o zdarzeniach medycznych, w procesie dochodzenia odszkodowania lub zadośćuczynienia.
Prawo do dostępu do dokumentacji medycznej
Podmiot udzielający świadczeń zdrowotnych ma obowiązek udostępnić Pacjentowi jego dokumentację medyczną (do wglądu lub poprzez wydanie oryginału). Oznacza to m. in. wydanie karty informacyjnej po zakończonym leczeniu szpitalnym (zawierającej informacje o rozpoznaniu choroby, wynikach badań, zastosowanym leczeniu, terminach wykonanych zabiegów, dalszych wskazaniach, czasie zwolnienia od pracy, zapisanych lekach oraz terminach planowanych konsultacji).
Wgląd w dokumentację medyczną Pacjenta przysługuje także podmiotom wymienionym w rozdz. 7. Ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (w tym np. organom rentowym i zespołom do spraw orzekania o niepełnosprawności, w związku z prowadzonym przez nie postępowaniem i podmiotom prowadzącym rejestry usług medycznych w zakresie niezbędnym do prowadzenia rejestrów).
Podmiot udzielający świadczeń zdrowotnych ma obowiązek udostępnienia dokumentacji medycznej również osobie przez upoważnionej przez Pacjenta. Za udostępnienie dokumentacji może obowiązywać opłata.
Dokumentacja medyczna przechowywana jest przez 20 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym dokonano ostatniego wpisu (do wyjątków należą skierowania na badania i zdjęcia rentgenowskie).
Do udostępnienia dokumentacji medycznej po śmierci Pacjenta uprawnione są jego osoby bliskie (jeżeli udostępnieniu nie sprzeciwiła się inna osoba bliska lub Pacjent za życia).
Prawo do opieki duszpasterskiej
Gdy Pacjent przebywa w szpitalu lub w innym podmiocie udzielającym stacjonarnych i całodobowych świadczeń zdrowotnych, ma prawo do opieki duszpasterskiej (np. udziału, w miarę możliwości, w nabożeństwach w szpitalnej kaplicy czy przyjmowanie duchownego w sali chorych). Podmiot leczniczy ma obowiązek umożliwić Pacjentowi kontakt z duchownym jego wyznania w razie pogorszenia się stanu zdrowia lub zagrożenia życia.
Prawo do przechowywania rzeczy wartościowych w depozycie
Podmiot leczniczy prowadzący leczenie stacjonarne ma obowiązek prowadzenia depozytu i musi zapewnić Pacjentowi taką usługę bezpłatnie.
Prawo do dochodzenia praw Pacjenta
Na zakończenie: podejrzewając złamanie któregokolwiek z wymienionych praw pacjenta (w sytuacji np. wprowadzenia przez specjalistę w błąd, który spowodował pogorszenie stanu zdrowia, doznania szkody w wyniku udziału w badaniu klinicznym, kłopotu z uzyskaniem kopii dokumentacji medycznej), można zwrócić się o pomoc do Rzecznika Praw Pacjenta.
Źródła zewnętrzne:
[1] Ministerstwo Zdrowia: Prawa pacjenta
[2] Nawigator Pacjenta
[3] Ustawa z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta
