Dlaczego wciąż jest mniej kobiet na wyższych stanowiskach naukowych i zmiany postępują tak wolno? Co przeszkadza kobietom w awansie naukowym? Prezes Amerykańskiego Stowarzyszenia Uniwersyteckich Menedżerów Technologii Jane M. Muir na jednym z warszawskich Kongresów Kobiet wyjaśniała, że według przeprowadzonych przez jej ośrodek badań najważniejszą barierą dla kobiet była zbyt mała pewność siebie.
Międzynarodowy Dzień Kobiet i Dziewcząt w Nauce ma przypominać, dlaczego świat potrzebuje kobiet-naukowców. Jednym z kluczowych problemów XXI w., na który wskazuje m.in. UNESCO, jest brak równowagi płci w nauce. Kobiety nadal stanowią tylko 30% ogółu naukowców na świecie. W ciągu 20 lat odsetek badaczek wzrósł jedynie o 3%. Kobiety stanowią też niecałe 4% laureatów Nagrody Nobla w dziedzinie nauk ścisłych. Dlatego należy upominać się o zapewnienie kobietom i dziewczętom pełnego i równego dostępu do nauki oraz uczestnictwa w niej.
To święto w skali globu ma zwracać uwagę na potrzebę dołączenia kobiet do głównego nurtu dyskursu o rozwoju świata, na realne bariery w osiąganiu przez kobiety równości w dostępie do nauki, technologii i innowacji w imię zrównoważonego rozwoju społeczno-gospodarczego, zgodnie z Agendą 2030 ONZ.
Przeszłość i teraźniejszość
Kobiety od starożytności wnosiły wkład w rozwój nauki. O jednej z nich, Hepatii z Aleksandrii (ok. 370-415), córce filozofa Teona, wykładowczyni matematyki i astronomii w aleksandryjskim Muzejonie i filozofii w szkole neapolitańskiej, wspomina Sokrates Scholastyk w „Historii Kościoła”: „Udało się jej osiągnąć tak wysoki stopień wykształcenia, że przewyższała współczesnych sobie filozofów, stała się kontynuatorką wznowionej przez Plotyna filozofii platońskiej i potrafiła wykładać na prośbę zainteresowanych wszelkie, jakie by nie były, doktryny filozoficzne”.
Kobiety zaczęły studiować na uczelniach wyższych 150 lat temu. Jeszcze na początku XX w. uzyskanie przez nie stopni naukowych wymagało zgody władz uczelni. Jednak dotąd nie zniknęły ze świadomości społecznej stereotypowe, dezawuujące ich osiągnięcia i potencjał opinie o kobietach-naukowcach w dziedzinach ścisłych, nieco pochlebniejsze w humanistycznych. W Polsce rola kobiet w nauce postrzegana jest jako ważna, jednak są one niedoceniane.
Gdy na początku lutego bieżącego roku świat dowiedział się o wykryciu fal grawitacyjnych, mało kto zwrócił uwagę na to, że na czele instytucji, której zespół dokonał odkrycia, stoi kobieta – France Córdova – piszą autorzy raportu „Piękne umysły – rola kobiet w świecie nauki" agencji badawczej SW Research. Jest ona astrofizyczką i od marca 2014 r. kieruje National Science Foundation, rządową agencją USA. Amerykańska profesor jest najmłodszą osobą i pierwszą kobietą, która pełniła funkcję głównego naukowca NASA (chief scientist) – było to w latach 90. XX w. Samo odkrycie przedstawiła inna kobieta, profesor fizyki Gabriela González z Uniwersytetu Stanowego w Luizjanie. Jest ona jednym z założycieli Laserowego Obserwatorium Interferometrycznych Fal Grawitacyjnych, dzięki któremu udało się potwierdzić istnienie fal grawitacyjnych.
W międzynarodowym badaniu ankietowym „Kobiety w nauce” z 2015 r. w Unii Europejskiej i w Chinach (5 tys. osób) 77 proc. ankietowanych w krajach europejskich stwierdziło, że to mężczyzna odkrył, iż gwiazdy składają się w 98 proc. z wodoru i helu. Niewiele mniej (69 proc.) uważa, iż odkrycia, że wirus HIV powoduje AIDS, dokonał mężczyzna [dokonali go Luc Montagnier wraz z Françoise Barré-Sinoussi; oboje otrzymali za wyizolowanie wirusa HIV w 2008 r. Nagrodę Nobla w dziedzinie fizjologii i medycyny]. W polskiej edycji badania tylko nieliczni (8 proc.) wiedzieli, iż to kobieta Cecilia Payne-Gaposchkin udowodniła, że najczęściej występującym pierwiastkiem w gwiazdach jest wodór. Także odkrycie, że wirus HIV powoduje AIDS, cztery razy więcej osób (40 proc.) przypisuje mężczyźnie niż kobiecie. Co czwarty ankietowany (26 proc.) odkrycie genu odpowiedzialnego za raka sutka i jego dziedziczenie dopisał do listy męskich sukcesów, a tylko co piąty (22 proc.) poprawnie wskazał, że jest to dokonanie kobiety, Mary-Claire King.
Im bliżej współczesności, kobiety-naukowcy rodziły się już nie tylko w elitach intelektualnych i arystokratycznych. Coraz liczniej w środowiskach akademickich osiągały wysoki stopień wykształcenia i znajdowały swoje miejsce w nauce. Jednak dotąd na drodze ich awansu często ogranicza je tzw. „szklany sufit" – niedocenienie i niewidoczne przeszkody niweczące ich talent, zapał, często geniusz. Dowodzą tego badania przeprowadzane na świecie i w Polsce. Z raportu agencji badawczej SW Research wynika, że mimo zmian społecznych, odsetek kobiet-naukowców wciąż jest niski, szczególnie wśród pracowników uczelni i instytucji naukowych. W naukach ścisłych kobiety zajmują ok. 10 proc. najwyższych stanowisk akademickich, a większość laurów przypada mężczyznom. Spośród 575 laureatów Nagrody Nobla w medycynie, chemii czy fizyce tylko 16 to kobiety.
O kobietach-naukowcach wiemy niewiele, oceniamy ich możliwości zawodowe przez pryzmat stereotypów, a ich sukces zawodowy jako zależny od „dobrej woli” szefa-mężczyzny. Opinie polskich respondentów są zbieżne z przekonaniami osób ankietowanych w krajach UE. Dowodzi to ogromu potrzeb w niesieniu pomocy odkrywczyniom i pasjonatkom w rozwijaniu uzdolnień, a także skali zapotrzebowania na kampanie społeczne, edukacyjne i wsparcie finansowe kobiet-naukowców w ich karierze.
Przyszłość?
Niewykorzystanie talentów naukowych kobiet ma realne konsekwencje dla innowacji naukowych i wydajności ekonomicznej. Według raportu Institute for Women’s Policy Research (2016) kobiety zyskują mniej niż jeden na pięć patentów i stanowią zaledwie 8% pierwotnych wynalazców. W skali globalnej kobiety stanowią mniej niż 30% pracowników w dziedzinach STEM (ang. akronim science, technology, engineering, mathematics). Istnieją dowody na to, że różnorodność płci sprzyja osiągnięciom naukowym. Np. recenzowane publikacje z dziedziny ekologii, powstające w różnorodnych pod względem płci zespołach badawczych, jako lepsze jakościowo otrzymały o 34% więcej cytowań niż publikacje zespołów homogenicznych.
Stypendystki kolejnych edycji programu L’Oréal Polska dla Kobiet i Nauki radzą, na co powinny zwrócić uwagę dziewczyny i kobiety chcące realizować się w karierze naukowej. Aby być dobrym naukowcem, trzeba kochać to, co się robi i być otwartym na pojawiające się problemy, zdobywać doświadczenia na etapie szkoły i studiów, robić staże, uczestniczyć w kulturze. „W nauce potrzeba osób o nieszablonowym umyśle, gotowych realizować szalone pomysły”.
Stypendystki L’Oréal wymieniają korzyści wynikające z wyboru ścieżki naukowej: nauka daje wolność i pozwala wykorzystywać swój potencjał, przekraczać własne granice, poszukiwać nowych wyzwań, realizacji celów, podążać za marzeniami!
Kobiety, a nie tylko mężczyźni, chcą realizować się na każdej płaszczyźnie życia, mieć możliwość kształcenia się, odnoszenia sukcesów, wyróżnień i nagród, podkreślających ich wkład w rozwój nauki. Temu, że im się to coraz częściej udaje, dowodzą ścieżki naukowe młodych kobiet w pediatrii, onkologii dziecięcej, hematoonkologii, pracujących w klinikach przy łóżku chorego, a zarazem cenionych badaczek w dziedzinie hematologii.
Święto obchodzone 11 lutego po raz 7, jest organizowane przez The Royal Academy of Science International Trust (RASIT) we współpracy z Wydziałem Polityki Społecznej i Rozwoju, Departamentem Spraw Gospodarczych i Społecznych (DESA). Międzynarodowy Dzień Kobiet i Dziewcząt w Nauce (International Day of Women and Girls in Science) – w Polsce pn. Dziewczyny w Nowych Technologiach – ustanowiony został przez Zgromadzenie Ogólne ONZ rezolucją A/RES/70/212 (22 grudnia 2015) na wniosek ONZ do Spraw Oświaty, Nauki i Kultury (UNESCO), UN Women, ITU i innych organizacji, które wspierają dostęp kobiet i dziewcząt do nauki, technologii, inżynierii, matematyki, do ich kształcenia na wszystkich szczeblach edukacji i do badań naukowych.
