Dyskusję poprzedziły wykłady przybliżające słuchaczom te dwie rzadkie choroby. Prof. Grzegorz Basak przedstawił praktyczne wskazówki dotyczące diagnostyki i terapii PNH. Choroba jest związana z mutacją w genie PIG-A, zlokalizowanym na genie X. Mutacja skutkuje nieprawidłową syntezą białek połączonych z błoną komórkową za pomocą tzw. kotwicy glikozylofosfatydyloinozytolowej (GPI). Defekt ten prowadzi do braku wielu białek powierzchniowych, między innymi regulatorów układu dopełniacza – CD55 i CD59.
„Klon komórek pozbawiony CD55 i CD59 jest opłaszczany przez składniki dopełniacza i ostatecznie dochodzi do hemolizy” – wytłumaczył prof. Basak mechanizm powstawania najczęstszego objawu choroby. Wśród innych symptomów choroby wymienić można zmęczenie, duszność, uszkodzenie nerek, hemoglobinurię, osłabienia mięśni gładkich czy zakrzepicę, która jest główną przyczyną śmiertelności w tej populacji.
Prof. Basak przedstawił klasyfikację NPH, a następnie skupił się na klonie PNH w nowotworach mielodysplastycznych (MDS). Liczne badania wykazały, że obecność klonu PNH u pacjentów z MDS wpływa na odpowiedź na leczenie immunosupresyjne, a także na rokowanie w kontekście całkowitego przeżycia i progresji do AML. Na podstawie polskich wytycznych podkreślił konieczność wykonywania badania cytometrii przepływowej w celu poszukiwania klonu NPH u pacjentów z jakimkolwiek podtypem MDS, u których wystąpiła hemoliza, a także pacjentów z MDSz hipoplastycznym szpikiem kostnym i nawracającymi cytopeniami.
Wykład poświęcony mastocytozie zaprezentowała dr hab. Ewa Wąsik-Szczepanek. Na wstępie podkreśliła, że mastocytoza to choroba charakteryzująca się ogromną niespecyficznością objawów, co powoduje, że prawdopodobnie jest chorobą znacznie niedodiagnozowaną. Częstość występowania szacowana jest na 1-5 osób na 100 000. W klasyfikacji WHO z 2016 roku mastocytoza została zakwalifikowana do grupy przewlekłych chorób mieloproliferacyjnych, jednak ze względu na swoje unikalne cechy powinna być traktowana jako osobna jednostka chorobowa. Objawy choroby są związane z uwolnieniem mediatorów z komórek tucznych, a ze względu na ich mnogość obserwowane mogą być objawy z różnych układów. Najczęściej kojarzymy mastocytozę ze zmianami skórnymi, ale mogą również występować objawy układowe: zmiany kostne, objawy z układu nerwowego czy układu pokarmowego. W swoim wykładzie prof. Wąsik-Szczepanek zaprezentowała zasady diagnostyki i leczenia mastocytozy, które zilustrowała przypadkami pacjentów zdiagnozowanych i leczonych w Klinice Hematoonkologii i Transplantacji Szpiku w Lublinie.
W ramach panelu dyskusyjnego eksperci skupili się na wyodrębnieniu grup pacjentów, u których należy podejrzewać rzadkie przyczyny cytopenii. Prof. Basak podkreślił, że badanie klonu w kierunku PNH powinno być standardem diagnostycznym u pacjentów z pancytopenią, u których wykluczono inne najczęstsze przyczyny tego objawu.
„Jest to jednak badanie dość skomplikowane, nie wszędzie powszechnie dostępne” – zauważył prof. Basak. – „Dlatego należy zastanowić się, u kogo tak naprawdę je wykonywać. W przypadku rozpoznania MDS warto jest zdecydowanie wyłuszczyć przypadki pacjentów o niższym ryzyku, zwłaszcza te, które pokrywają się z cechami klinicznymi NPH: jeśli widzimy cechy hemolizy Coombs-ujemne, jeśli gdzieś pojawiła się zakrzepica, masywne zmęczenie, bóle brzucha czy hemoglobinuria. Należy pamiętać, że te jednostki chorobowe mogą się pokrywać. Badanie warto powtórzyć u chorych, którzy są poddawani leczeniu, ale wyniki terapii nie są dobre”.
Dr Wąsik-Szczepanek zauważyła, że w przypadku mastocytozy trudności diagnostyczne wydają się jeszcze większe.
„Cytopenia, jako pierwszy objaw mastocytozy, dotyczyła zaledwie dwóch pacjentów w naszej Klinice” – powiedziała. – „Jednak w kontekście faktu, że łącznie było ich dwunastu, jest to wartość zwracająca uwagę. Analizując historię tych dwunastu chorych, potwierdza się, że najczęściej na diagnozę nakierowywała obecność objawów skórnych, jednak ciężko powiedzieć, czy to właśnie te objawy były pierwszymi zmianami, które pojawiały się w chorobie”.
Prof. Wąsik-Szczepanek dodała, że w przypadku mastocytozy każda historia jest inna i ciężko wyodrębnić konkretne wskazówki w kierunku diagnostyki.
„Myślę, że obie te choroby są troszeczkę przez nas przeoczane” – podsumowała dr Budziszewska. – „I pacjenci dosyć długo czekają na postawienie diagnozy, stąd nasza uważność na te rzadkie jednostki chorobowe powinna być duża. Potrafimy je już leczyć z dobrym efektem, więc warto je lepiej diagnozować”.
Artykuł pochodzi z newslettera konferencji Hematologia Kliniczna i Doświadczalna 2024.
